Rafal Ulatowski
27 Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sadece üç gün sonra, Şansölye Olaf Scholz, bunun Almanya için bir Zeitenwende (“dönüm noktası”) olduğunu ve yakında yeni bir dış politika açıklayacaklarını duyurdu. Almanya’nın Rusya ile olan ilişkilerinde (sert yaptırımlar ve Almanya’nın Rus enerji tedarikine olan bağımlılığının sona ermesi), Ukrayna’ya askeri ekipman şeklinde destek ve en önemlisi Almanya’nın savunma politikasında bir değişiklik duyurdu. Scholz, Almanya’nın silahlı kuvvetlerinin (Bundeswehr) modernizasyonunu finanse etmek için 100 milyar euro’luk özel bir fon oluşturulacağını, savunma harcamalarının yıllık olarak GSYİH’nın yüzde 2’sinden fazla artırılacağını ve “uçabilen uçaklar, denize açılabilen gemiler ve görevleri için optimal şekilde donatılmış askerler” ile donatılmış “güçlü, ultra modern, ilerici Bundeswehr” yaratılacağını açıkladı.
Şubat 2022’deki o konuşmadan bu yana, Şansölye Scholz, Almanya’nın Avrupa’daki rolü için daha iddialı bir vizyon geliştirdi – “Avrupa güvenliğinin garantörü” olmak, “kıtanın güvenliğinden lider sorumluluk almak” ve “Avrupa’daki geleneksel savunmanın temel taşı” haline gelmek.
Bu vizyon gerçekçi mi? İlk iyimserliğe rağmen, bugün dış politika camiasında birçok insan Almanya’nın gerçekten savunma politikasını değiştirebileceği konusunda şüpheci. Almanya’nın stratejik kültürünü askeri ihtiyatının ana nedeni olarak görüyorlar. Almanya’nın askeri ihtiyat politikasını sürdüreceği görüşünü paylaşıyorum, ancak alternatif bir açıklama sunuyorum. Almanya’nın savunma politikası zaten beklentilerin altında kalıyor ve gelecekte Şansölye Scholz’un yarattığı vaatleri yerine getiremeyecek. Bana göre, Almanya’yı ihtiyatlı bir savunma politikası izlemeye teşvik eden şey stratejik kültürü değil; uluslararası sistemin yapısıdır. Almanya’nın askeri harcamalarını ılımlı tutmak için realist bir bakış açısıyla güçlü teşviklere sahip olduğunu savunuyorum. Bu sonuç, bir devletin bir saldırganla başa çıkarken iki ana stratejiden birini seçmesi gerektiği fikrine dayanıyor: dengeleme veya yük devretme. Yük devretme, ilgili devletin bir tehditle yüzleşmekten veya böyle bir yüzleşmenin yükünü üstlenmekten kaçınmasını sağladığı için tercih edilen stratejidir. Yük devretme stratejisini izleyen bir devlet, ittifaka gereken kadar katkıda bulunur ve esasen diğer üyelerin çabalarına güvenerek hareket eder. Dengelemenin maliyetlerinin mümkün olduğunca fazlasını müttefiklerine devreder ve yalnızca o müttefikler yükü devralmadığında askeri duruşunu artırır. Yük devreden bir devlet tanım gereği askeri olarak zayıf değildir. Kısıtlı bir dış politika izleyen, askeri gücünü zenginliğine göre yüzeysel olarak düşük tutan bir devlettir.
Özellikle, realist bakış açısına dayanan dört faktör Almanya’nın bir başkalarını suçlama stratejisi izlemesini teşvik edecektir. İlk olarak, Almanya’nın coğrafi konumu avantajlıdır; ön cephe NATO devleti değildir ve Rusya ile sınırı yoktur. İkincisi, savunma askeri avantajı başkalarını suçlamaya yol açar. Fethetmenin savunmadan daha zor olduğu durumlarda, devletler potansiyel bir savaşın yükünü diğer devletlere devretme eğilimindedir. Rusya’nın Ukrayna’daki saldırısı başarısız olmuştur, Ukrayna’nın karşı saldırısı da; savaş bir aşınma savaşı haline gelmiştir. Almanya, Rusya’nın hızlı ve kesin bir zafer kazanacağı ya da Rus askerlerinin herhangi bir NATO ülkesine yakında geçeceğinden korkmamalıdır – kesinlikle Almanya’ya değil.
Üçüncü olarak, Almanya’nın güvenliğini garanti edecek kadar güçlü müttefikleri var. Dördüncü olarak, Almanya’nın “Avrupa güvenliğinin garantörü” haline dönüşümünün maliyetleri muazzam olacak ve Almanya’nın bu hedefe ulaşmak için şu anda tahsis ettiği mali kaynaklar yetersiz kalacak. Gelecekte bu miktarların artırılması Alman ekonomisine zarar verebilir ve nihayetinde Almanya’yı zayıflatabilir. Bu nedenle, Şansölye Scholz’un Almanya’yı “Avrupa güvenliğinin garantörü” haline getirme, “kıtanızın güvenliğinden lider sorumluluk alma” ve “Avrupa’daki geleneksel savunmanın temel taşı olma” hedefinin önümüzdeki yıllarda yanıltıcı olacağına inanıyorum; ancak Bundeswehr’e “uçan uçaklar, denize açılabilen gemiler ve görevleri için optimal şekilde donatılmış askerler” verme gibi çok daha mütevazı bir hedefin mümkün olabileceğini düşünüyorum. Bu iddianın olma ihtimali vardır ancak deterministik değildir. Tüm siyasi tahminler büyük bir hata payı içerir. Bu durumda hata olasılığını azaltan şey, Almanya’yı askeri birikimden caydıran dört faktörün de aynı yöne—sorumluluk devretmeye—işaret etmesidir.
Makalenin geri kalanı şu şekilde düzenlenmiştir. Öncelikle, stratejik kültür teorisinin Alman dış politikasını neden açıklamadığını özetliyorum. İkincisi, devletlerin davranışlarının arkasındaki realist mantığı özetliyorum. Üçüncüsü, Soğuk Savaş sonrası Almanya’nın “buck-passing” (sorumluluk yükleme) stratejisinin yükselişini tartışıyorum. Dördüncüsü, Almanya’nın Zeitenwende’sini(dönüm noktası) sürekli olarak etkileyecek dört faktörü özetliyor ve tartışıyorum: coğrafya, askeri teknoloji, ittifaklar ve savunma yatırımının maliyeti. Ayrıca, ilk kanıt parçalarını da tartışıyorum. Son olarak, Almanya’nın devam eden “buck-passing” stratejisinin sonuçlarını – Almanya için, Avrupa Birliği için ve Amerika Birleşik Devletleri için – özetliyorum.
STRATEJİK KÜLTÜR NEDEN YETERSİZ BİR AÇIKLAMADIR
Almanya’nın dış politika ihtiyatı sık sık Almanya’nın stratejik kültürünün bir sonucu olarak görülmüştür; bu da geleneksel olarak anti-militarizm, askeri konularda ikincil rol oynamayı tercih etme, güvenilir bir ortak olarak görülme mücadelesi ve çok taraflı eylemi tercih etme ile ilişkilendirilir. Stratejik kültür teorisi, yapılandırmacı okulda kök salan tüm teoriler gibi, normlar ve değerlerin rolüne önem verir. Normların ve değerlerin genel kamuoyunda ve çıkar gruplarında kökleşmiş olmasının bir devletin güvenlik politikası üzerinde belirleyici bir etkisi olduğunu savunur. Verilen bir ülkenin savunma politikasının bir ölçüde dışsal faktörlere karşı bağışık olduğunu varsayar.
Stratejik kültür teorisine göre, II. Dünya Savaşı sonrası Almanya antimilitarist bir devlettir ve antimilitarist bir devlette askeri harcamaları artırma, askeri yetenekleri genişletme veya devletin uluslararası alanda askeri varlığını artırma girişimleri genel kamuoyundan ve çıkar gruplarından karşıtlıkla karşılaşmakta ve dolayısıyla yasal ve kurumsal kısıtlamalarla yüzleşmektedir. Ancak Almanya’da, Scholz’un “Zeitenwende” konuşmasından sonra bu durumların hiçbiri meydana gelmedi. Aksine, yukarıdaki tüm aktörler bu politikayı bir dereceye kadar destekliyor. Kamuoyu yoklamaları, artan savunma harcamalarına destek olduğunu göstermektedir. 2023 yılında Koerber Vakfı’na göre, Almanların yüzde 46’sı savunma harcamalarını yüzde 2 seviyesinde “tam yerinde” görürken, yüzde 26’sı bunu hâlâ “çok düşük” bulmaktadır. Öte yandan, yalnızca yüzde 28’lik bir kesim Almanya’nın Avrupa’da askeri bir liderlik rolü üstlenmesi gerektiğini düşünmekte; yüzde 71 ise karşı çıkmaktadır. İkincisi, Almanya’nın savunma politikasında bir değişim uzun zamandır birçok dış politika uzmanı tarafından öngörülmüştür. Üçüncüsü, dış politika camiasında birçok kişi başlangıçta Zeitenwende’yi iyimserlikle değerlendirmiştir. Son olarak, özel fonun, Alman Temel Yasası’nda yapılan bir değişiklik sayesinde mümkün olduğu, bu savunma politikası değişikliğine siyasi sınıfın neredeyse evrensel destek sağladığını göstermektedir. Ayrıca, Almanya’nın stratejik kültürü tarafından yönlendirilen politikaların yeni siyasi koşullar altında ani bir şekilde değişebileceğine dair başka kanıtlar da vardır.
Almanya’nın Rusya ile yakın işbirliği, Almanya’nın stratejik kültürünün bir ürünü olarak görülüyordu, ancak bu durum 2022’de Almanya’nın Rusya’ya ağır yaptırımlar uygulamayı kabul etmesiyle sona erdi. Benzer şekilde, çatışma bölgelerine asla silah göndermeme politikası, Ukrayna ile Rusya arasındaki savaş öncesinde Almanya’nın stratejik kültürünün bir parçası olarak görülüyordu, ancak bu durum değişti. Bugün, Alman yetkililer ülkelerinin Ukrayna’ya en büyük Avrupa silah tedarikçisi olma rolünü önemsiyorlar. Stratejik kültür teorisi, Almanya’nın dış politikasındaki son değişiklikleri açıklamıyor ve Almanya’nın savunma politikası hakkında geleceğe yönelik herhangi bir tahminde bulunmak için doğrudan kullanılmamalıdır.
BÜYÜK GÜÇ REKABETİ ve ORTA GÜÇ STRATEJİLERİ
Saldırgan realizm, devletlerin kendi çıkarlarını gözeten, rasyonel aktörler olduğunu ve diğer devletlere göre güçlerini artırmaya çalıştıklarını öne sürer. Ancak, “akılsız saldırganlar” değillerdir; güç dengesi hakkında dikkatlice düşünürler. Pozisyonlarını iyileştirmesi pek olası olmayan silahlanma yarışlarına başlamazlar veya katılmazlar. Devletler, ek harcamaların stratejik bir avantaj sağlamayacağı ve yalnızca ekonomiyi zayıflatırken uzun vadede devletin gücünü sarsacağı durumlarda savunma harcamalarını sınırlarlar. John Mearsheimer’ın da belirttiği gibi, “Sofistike bir güç maksimize edicisi için nirengi noktası, gücü ne zaman artıracağını ve ne zaman geri çekileceğini anlamaktır.”
Devletler, düşmanlarının kendi aleyhlerine güç kazanmasını önlemeyi hedefler. Saldırganlarla başa çıkarken, saldırgan gücü dengelemenin en uygun iki ana stratejisi arasında seçim yapabilirler: dengeleme ve sorumluluğu başkasına devretme. Daha önce belirtildiği gibi, sorumluluğu başkasına devretme tercih edilen stratejidir. Literatürde, devletlerin sorumluluğu başkasına devretme stratejisini takip etmelerini teşvik eden dört ana faktör belirlenmiştir. Tüm bunlar Almanya’nın durumunda mevcuttur.
(1) Coğrafya: Potansiyel bir saldırganın hegemon olma kapasitesinin olmadığı koşullarda, potansiyel olarak tehdit altında olan bir devlet, potansiyel saldırgandan fiziksel bir engel, örneğin başka bir devletin toprakları veya saldırganın işgalini zorlaştıracak büyük bir su kütlesi ile ayrılmışsa, sorumluluğu daha fazla tehdit altında olan devletlere devretmeye eğilimlidir. Böyle bir durumda, potansiyel olarak tehdit altında olan devlet, saldırıya karşı daha az savunmasız hisseder.
(2) Askeri teknoloji: Algılanan savunma askeri avantajı, devletlerin sorumluluğu başkasına devretmelerini teşvik ederken, algılanan saldırı askeri avantajı, onları ittifaklar kurmaya teşvik eder. Savunma askeri davranış, saldırgan davranıştan daha avantajlı olarak algılandığında, devletler silahlanma yarışı ve savaş açma sorumluluğunu diğer devletlere devretmeyi tercih eder, çünkü böyle bir durumda askeri çatışma muhtemelen uzun bir süre devam edecek, savaşa katılan devletlerin servetini ve insan gücünü tüketip, nihayetinde devletin uzun vadede güvenliğini zayıflatacaktır. Saldırgan askeri davranış, savunma davranışına tercih edildiğinde, devletler silahlanmaya daha istekli hale gelir ve kısa, ucuz ve zafer getireceğini düşündükleri bir savaşa katılmaya daha hevesli olurlar.
(3) Müttefikler: Tehditi kontrol edebilecek zengin ve güvenilir bir müttefike (veya müttefiklere) sahip olmak, devletlerin sorumluluğu başkalarına devretmesini teşvik eder. Devletler, daha güçlü ve daha tehditkar müttefiklerin arkasına gönüllü olarak saklanırlar.
(4) Maliyet: Askeri birikim veya savaşın yüksek maliyetleri, bir devletin sorumluluğu diğerlerine devretmesi için güçlü bir teşvik olabilir. Askeri birikim, zenginliği tüketebilir ve bir savaş durumunda ülkenin iş gücünü de tüketebilir, her iki durumda da ulusal güvenliğin uzun vadeli bozulmasına yol açar.
ALMANYA’NIN SORUMLULUĞU DEVRETME EĞİLİMİ
Soğuk Savaş sona ererken, Almanya’nın dış politikası dış politika topluluğunda yoğun tartışmaların konusu haline geldi. Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık’ın kıtasal Avrupa’yı terk etmesi durumunda, kıtasal güçler arasındaki güvenlik rekabetinin artabileceği ve yeni istikrarsızlıklar yaratabileceği endişeleri dile getirildi. Ancak Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa’dan ayrılma niyeti yoktu. Hem Avrupa’daki askeri güçlerini korudu, hem de zamanla NATO’yu doğuya genişletti ve “Avrupa’nın yatıştırıcısı” rolünü oynamaya devam etti.
Almanya hükümetleri tarafından 1990’ların başından bu yana yayımlanan stratejik belgelerin incelenmesi, Soğuk Savaş sonrası dönemin, en azından retorik olarak, Almanya’nın herhangi bir dış tehditle karşılaşıp karşılaşmadığına göre iki döneme ayrılabileceğini göstermektedir. İlk dönem 1990’dan 2014’e, ikinci dönem ise 2014’ten günümüze kadardır.
İlk dönemde Alman hükümeti tarafından yayımlanan belgeler, Alman yetkililerin o dönemde ülkenin çok güvenli bir konumda olduğuna, komşularında düşman olmadığına ve sürekli NATO korumasından faydalandığına inandıklarını göstermektedir. Almanya artık bir “cephe devleti” değildi. Bunun yerine, yalnızca müttefikler ve dost ortaklarla çevriliydi. Avrupa’nın artık kalıcı bir barış için bir şansa sahip olduğu düşünülüyordu. Rusya, yeni bir uluslararası düzenin oluşturulmasında bir ortak olarak görülüyordu. Askeri güvenlik, askeri olmayan güvenlik tehditlerinin gerisinde kaldı. 2003’te yayımlanan Savunma Politika Rehberi’nde, uluslararası çatışma önleme ve kriz yönetimi Bundeswehr’in görevlerinin önceliği haline geldi ve savunma harcamaları azaltıldı.
2011 yılında yazılan Savunma Politika Rehberi, aynı barışçıl ortamda, “Almanya’ya yönelik geleneksel askeri araçlarla doğrudan bir toprak tehdidi, olası bir olay değildir.” ifadesiyle başlar. Sonuç olarak, 1990’dan bu yana bütçe kesintileri sayesinde, Bundeswehr kötü bir şekilde donatılmıştı ve çoğu Alman silah sisteminin operasyonel hazır bulunuşluğu düşüktü. Almanya’nın stratejik durumu, 2014 Ukrayna krizi ve Rusya’nın Kırım’ı ilhakıyla değişti. Almanya hükümeti, “Rusya’nın Ukrayna’ya karşı agresif eylemleri, bütün, özgür ve barış içinde bir Avrupa vizyonumuzu temelden sorgulamıştır.” itirafında bulundu. NATO’nun 2014 zirvesinde Galler’de, Berlin, askeri harcamalarını on yıl içinde GSYİH’nın yüzde 2’sine çıkarmayı kabul etti. 2016 Beyaz Kitap’ta, geleneksel güvenlik tehditlerine daha fazla dikkat edildi ve Almanya, Avrupa savunmasının lideri olma arzularını dile getirdi. Ancak Almanya, ilk Ukrayna krizinden sonra Rusya’yı dengelemek ve Bundeswehr’i güçlendirmek yerine, büyük ölçüde savunma yükünü Amerika Birleşik Devletleri’ne devretmeye devam etti. 2014 sonrası Alman savunma politikasındaki değişim, çoğunlukla sözde kalmıştı; sözler ile eylemler arasında hızlıca bir uyumsuzluk ortaya çıktı. Hatta retorik bile kısa ömürlüydü.
2019 yılında, Şansölye Angela Merkel, 2024 savunma harcama hedefini GSYİH’nın yüzde 2’sinden sadece yüzde 1.5’e düşürdü ve aynı yıl savunma bakanı Annegret Kramp-Karrenbauer Almanya’nın yüzde 2 hedefini 2031’e kadar başaramayacağını duyurdu. 1990 ile 2020 yılları arasında GSYİH’ya oranla düşük savunma harcamaları nedeniyle Almanya özellikle büyük bir barış temettüsü (Sovyetler’in dağılma süreci başladığında George Bush ve Margaret Thatcher tarafından geliştirilen “savunma harcamalarındaki düşüşün ekonomik faydalarını” ifade eden slogan – çn) elde etti. 1990 yılında GSYİH’sının yüzde 2.5’ini savunmaya harcarken, 2005 ile 2022 yılları arasında Almanya’nın savunma harcamaları GSYİH’nın yüzde 1.1 ile 1.4 arasında dalgalandı. 1980’lerdeki Alman savunma harcamalarının ortalama seviyeleriyle karşılaştırıldığında, Almanya son üç on yılda 394 milyar euro tasarruf etti. Aynı zaman diliminde, NATO’daki iki diğer Avrupa gücü olan Birleşik Krallık ve Fransa sırasıyla 111 milyar ve 25 milyar euro tasarruf etti. Bu devletlerin stratejilerindeki tüm farklılıkları dikkate alsak bile, bu hâlâ Almanya’nın son üç on yıldaki savunma kesintilerinin büyüklüğü hakkında iyi bir fikir vermektedir. Ancak 1990’ların başından beri Almanya çeşitli “alan dışı” misyonlarda da yer aldı. 1991’den Ağustos 2017’ye kadar Bundeswehr 52 operasyona katıldı. Almanya Federal Anayasa Mahkemesi, 1994 tarihli bir kararla “alan dışı” misyonların Almanya’nın Temel Yasası ile uyumlu olduğunu onayladı ve 21. yüzyılın başında 10,000’den fazla Alman askeri aynı anda yurtdışında konuşlandırıldı.
Almanya da askeri bir cüce değildir. Gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranla düşük askeri harcamalara rağmen, Almanya, Soğuk Savaş sonrası dönemde sürekli olarak en yüksek askeri harcamalara sahip ülkeler arasında yer almıştır. Dünyada sürekli olarak en fazla askeri harcama yapan ilk on ülke arasında yer almaktadır. Savunma harcamalarının GSYİH’ya oranının düşük olması, devletin savunmaya ayırdığı çabanın düşük seviyesini göstermekte, ancak sahip olduğu askeri gücün miktarını mutlaka yansıtmamaktadır. Almanya’nın yüksek GSYİH’sı sayesinde, GSYİH’sının nispeten küçük bir kısmını harcayarak, ordusunu modern silah sistemleriyle donatabilmektedir. Şansölye Gerhard Schröder (1998-2005) bunu en önemli başarılarından biri olarak görüyordu: Almanya’yı askeri araçların dikkatli bir şekilde kullanıldığı ancak “tabu” olmayan bir devlet haline dönüştürmek. 2022 itibarıyla, Bundeswehr Avrupa’nın beşinci en büyük ordusuydu (Rusya, Ukrayna, Türkiye ve Fransa’nın ardından) ve nispeten büyük sayıda modern silah sistemine sahipti. Almanya ayrıca iyi gelişmiş bir savunma sanayisine de sahiptir. Kara, hava ve deniz için geniş bir silah sistemi yelpazesi üretmekte, sıklıkla Avrupa ortaklarıyla işbirliği yapmaktadır. Sınırlı fonlara rağmen, Almanya yeni silah sistemleri üretmeye ve tedarik etmeye devam etmektedir. Alman savunma şirketleri ayrıca ürünlerini dünya genelinde başarıyla ihraç etmiştir; 1990-2022 yılları arasında Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya ve Fransa’nın ardından dördüncü en büyük silah ihracatçısı olmuştur.
Almanya’nın GSYİH’ye oranla düşük savunma harcamalarının yanı sıra, Bundeswehr için asıl zorluk, savunma harcamalarının nasıl yapılandırıldığı olmuştur. Almanya, yeni silahlanma ve bakım için nispeten az harcama yapmıştır, ancak bu harcama kalemi 2022’de 2010-2014’e kıyasla (8.75-10.13 milyar euro) iki katına çıkmıştır (19.48 milyar euro). Son on yıldaki en önemli yatırımlardan biri, “Quadriga” Projesi’nin Tranche 4 kapsamında yeni nesil Eurofighter Typhoon jet avcı uçaklarının tasarlanması olmuştur. 2020’de 38 jet avcı uçağı sipariş edilmiştir; bunlar 2030’a kadar teslim edilecektir. 2014’ten sonraki mütevazı artışa rağmen, Bundeswehr’in silah sistemlerinin çoğu 2021-22 dönüm noktasında düşük operasyonel hazır bulunuşluk durumunda kalmıştır. Almanya, ABD’nin güvenlik garantilerine bağımlılığını sürdürmekte ve savunma yükümlülüğünü Amerika Birleşik Devletleri’ne devretmeye devam etmektedir; bu politika, ardışık Amerikan yönetimleri tarafından düzenli olarak eleştirilmiştir. 2022’de Ukrayna-Rusya savaşı başladığında, Alman Ordusu “neredeyse iflas etmiş” durumdaydı, bu bilgi Bundeswehr’in başı Korgeneral Alfons Mais tarafından sosyal medyada paylaşılmıştır. 2023 Savunma Politika Rehberi’nde, Bundeswehr’in on yıllardır “ihmal edildiği” ve “ulusal ve kolektif savunma için gerekli ortak yapılar ve yeteneklerin terk edildiği” kabul edilmiştir.
Almanya bu sefer kendi deklarasyonlarına uyacak mı, yoksa Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden uzaklaştıkça bir kez daha unutacak mı?
ALMANYA’NIN DÖNÜM NOKTASI MI? YOKSA AYNI ŞEYİN DEVAMI MI?
Yukarıda belirtilen buck-passing’I (sorumluluk yükleme) destekleyen dört faktörün Almanya’nın Avrupa’nın savunmasını müttefiklerine devretmeye devam etmesini teşvik etmesini bekliyorum. Aslında, bunu yaptığının ilk kanıtları zaten ortaya çıktı. Almanya’nın davranışları, güvenlik için müttefiklerine güvenmeyi sürdürdüğünü göstermektedir.
Coğrafya
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Almanya’nın stratejik durumunu beklenildiği kadar dramatik bir şekilde değiştirmedi. Rusya, bölgesel bir hegemon olma kapasitesine sahip olmadığını gösterdi. Almanya hâlâ avantajlı bir coğrafi konuma sahip, çünkü bir NATO cephe devleti değil ve Polonya ile Çek Cumhuriyeti tarafından Rusya, Belarus ve Ukrayna’dan ayrılmış olarak dostlar ve müttefiklerle çevrilidir. Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock’un Ulusal Güvenlik Stratejisi’ne yazdığı önsözde belirtildiği gibi, Almanya “ortasında ortakları olan güçlü bir ülke.” Strateji ayrıca, Almanya’nın güvenlik çıkarlarını şekillendiren faktörlerden birinin “coğrafi konumu” olduğunu ifade etmektedir.
Alman yetkilileri, Rusya’yı öncelikle Avrupa düzenine yönelik bölgesel bir tehdit olarak görüyor. Bu nedenle, Almanya müttefiklerini savunma konusunda destek gösteriyor. NATO’nun doğu kanadındaki Litvanya, Slovakya ve Polonya’daki askeri varlığını artırıyor. Almanya ayrıca Baltık Denizi’nde ek Alman Donanması gemileri konuşlandırdı. Ancak Bundeswehr’in zayıflığı nedeniyle, bu önlemlerin birçoğu daha çok sembolik bir değere sahip. Polonya’ya üç Patriot hava savunma biriminin konuşlandırılması bir yıldan kısa bir süre sonra sona erdi ve Slovakya’ya iki Patriot hava savunma biriminin konuşlandırılması ise sadece bir yıldan biraz daha uzun sürdü. Almanya’nın Litvanya’daki askeri varlığı hala sınırlı; zamanla 4.800 asker gücünde bir tugaya kadar artırılması planlanıyor, ancak bu hedef 2027’ye kadar ulaşılmayacak.
Askeri Teknoloji
Rusya ile Ukrayna arasındaki iki yıllık savaş, savunma faaliyetlerinin saldırı faaliyetlerine göre avantajını bir kez daha göstermiştir. Yabancı bir toprak üzerinde fetih ve devam eden kontrol sağlamak zordur. Mevcut Rus deneyimi Ukrayna’da, ABD’nin Vietnam’daki deneyimine ve daha sonra Afganistan ve Irak’taki deneyimlerine çok benzemektedir. Önümüzdeki öngörülebilir gelecekte, Rus birliklerinin Alman sınırında durma riski son derece düşüktür.
Ukrayna’daki savaş, “bir düşman ordusunun askeri kapasitesini yok etme sürecinin kademeli ve parçalı bir şekilde ilerlemesi” anlamına gelen bir yıpratma savaşına dönüşmüştür. Amaç, savunucuyu cephe hattı boyunca kademeli olarak geri itmek. Karar verici faktör, asker ve ekipman ikamesi yapabilme yeteneğidir. ABD yetkililerinin açıklamaları, ABD’nin uzun bir savaş için hazırlandığını gösterirken, Alman yetkililer de benzer bir görüşe sahip. Bu çatışmada, Rusya’nın kuvvetleri sadece Almanya’nın sınırlarından yüzlerce mil uzakta değil, aynı zamanda azalmıştır. Bu, yakın gelecekte başka saldırı operasyonları gerçekleştirme yeteneklerini uzun vadede etkilemektedir. Bu savaş, askeri savunmanın saldırıdan üstün olduğunu göstermekte ve bu durum, Almanya gibi Ukrayna ve Rusya’dan nispeten uzak olan ülkeleri de sorumluluktan kaçınmaya teşvik edebilir.
ZENGİN ve GÜÇLÜ MÜTTEFİKLER
ABD’nin Asya’ya yönelmesiyle ilgili on yıllık tartışmalara rağmen, Amerika Birleşik Devletleri Avrupa’dan yüz çevirmemiştir. Almanya, tıpkı diğer NATO üyeleri gibi ABD’nin güvenlik garantilerinden yararlanmaktadır. Aslında, ABD askeri varlığının önümüzdeki yıllarda Avrupa’da artması beklenmektedir. Başkan Biden, Avrupa ortaklarına ABD’nin Avrupa’yı savunma konusundaki hazırlığını birçok kez temin etmiştir. Ve bazıları, yönetim izolasyonist bir yönetime dönüşürse ABD’nin Avrupa güvenlik şemsiyesi için bir tehdit gördüğünü düşünse de, Alman hükümeti panik belirtileri göstermemekte ve bunun iyi bir nedeni vardır.
Alman elitlerinin Başkan Donald Trump’ın NATO ülkelerinin savunmaya GSYİH’lerinin yüzde 2’sini yatırmaması konusundaki ara sıra eleştirilerine gösterdiği hoşnutsuzluğa rağmen, aslında Trump yönetimi altında Avrupa’daki ABD askerlerinin sayısı hafifçe arttı, Trump savunmaya yatırım yapan ülkeleri övdü ve Amerika Birleşik Devletleri Ukrayna ile güvenlik iş birliği geliştirdi. Trump’ın Almanya ve diğer Avrupa ülkelerini düşük savunma harcamaları ve Rusya’ya enerji bağımlılığı nedeniyle eleştirisi, Demokratlar veya Cumhuriyetçiler olsun, önceki başkanlar tarafından daha önce ifade edilenlerden pek farklı değildi. Ve Şubat 2022’den bu yana Almanya savunma harcamalarını artırdı ve Rus enerji tedarikine olan bağımlılığını sona erdirdi; bu, gelecek ABD yönetimiyle, kim olursa olsun, potansiyel anlaşmazlıkları azaltmalıdır. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa’ya yönelik on yıllardır süren askeri taahhüdünü sürdürmeyi planlıyor ve bunu yapma kapasitesine sahip. ABD-Rusya ilişkileri de derin bir şekilde zehirlenmiş durumda, bu da Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa’dan ayrılma şansının az olduğu anlamına geliyor. Ancak NATO üyeliği sadece ABD askeri garantilerine güvenmek anlamına gelmiyor. Diğer NATO üyeleri de Ukrayna’nın işgali sonrası savunma harcamalarını artırdı.
En radikal örnek Polonya’dır; savunma harcamalarını 2022’de GSYİH’nın yüzde 2.2’sinden 2024’te yüzde 4.2’sine çıkarmıştır. Polonya ayrıca, hava, kara ve deniz kuvvetleri için yeni silah sistemleri satın alarak Avrupa’da eşi benzeri görülmemiş bir harcama çılgınlığına girmiştir. 2022’den bu yana Alman müttefiklerinin sayısı da artmıştır. 2023’te Finlandiya NATO’ya katılmış, 2024’te İsveç onu takip etmiştir. Ayrıca, iki Avrupa nükleer gücü vardır: Fransa ve Birleşik Krallık. İkisi de savunma harcamaları açısından dünyanın en büyük on ülkesi arasında yer almakta ve her ikisi de önümüzdeki on yıl içinde harcamalarını artırmayı planlamaktadır. Almanya, kendi savunma politikasında nükleer silahların rolünü dikkate almalıdır. Tüm NATO üyeleri gibi, Birleşik Devletler’in sağladığı nükleer şemsiyeden, Birleşik Krallık ve Fransa ile birlikte faydalanmaktadır. Bu ülkelerin nükleer cephanelikleri, dış güçlerin herhangi bir NATO üyesine saldırmayı iki kez düşünmeleri için güçlü bir teşvik oluşturmaktadır. Almanya’nın böyle bir caydırıcılık yeteneği yoktur ve bunu geliştirmeyi planlamamaktadır. Alman yetkililer, Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Avrupa’nın kolektif güvenliğindeki Fransız nükleer güçlerinin rolü konusundaki önerilerine çok temkinli bir şekilde yanıt vermiştir. Almanya, nükleer caydırıcılık için müttefiklerine güvenmeyi tercih etmektedir. Nükleer olmayan statüsü nedeniyle, Almanya “Avrupa güvenliğinin garantörü” rolünü oynamaya pek uygun değildir; çünkü caydırıcılık kapasiteleri nükleer güçlerin kapasitesinden daha düşüktür.
ASKERİ YIĞINAKLARIN YÜKSEK MALİYETİ
Askeri yığınak son derece pahalıdır ve maliyetleri zamanla artar, bu nedenle Almanya savunma harcamaları yerine sivil harcamalara odaklanmayı tercih etmektedir. Yeni savunma politikasının temel taşlarından biri, savunma yatırımlarını finanse etmek için özel 100 milyar avroluk bir fonun kurulması olmuştur. Scholz’a göre, bu özel fon, 1955’te Bundeswehr’in kurulmasından bu yana Alman güvenlik politikası için en büyük dönüm noktasıdır. Bu, Almanya’nın 2024 yılına kadar GSYİH’nın yüzde 2’si oranında savunma harcaması yapmasını sağlamıştır.
Ancak Zeitenwende’nin (dönüm noktası) ilanından bu yana geçen ilk yıl içinde, özel fonun kurulmasının ve savunma harcamalarının GSYİH’nın yüzde 2’sine çıkarılmasının Bundeswehr’i yeniden inşa etmek için yeterli olup olmadığına dair sorular artmıştır. Bundestag Savunma Komitesi Başkanı Marie-Agnes Strack-Zimmermann, askeri güçler için parlamenter komiser Eva Högl ve Savunma Bakanı Boris Pistorius, yalnızca mevcut eksiklikleri telafi etmek için 100 milyar avro değil, 300 milyar avro gerektiğine inanmaktadır; daha iddialı hedeflerden, örneğin “Avrupa güvenliğinin garantörü” olma hedefine değinmemek gerekir. Başlangıçta harcama oranı da düşüktü, bu da özel fonun değerinin aslında artan faiz oranları, yüksek enflasyon ve gerekli KDV kesintisi nedeniyle azaldığı anlamına geliyordu.
2023 Ulusal Güvenlik Stratejisi’nde, hedef zaten sulandırılıyordu: “Birden fazla yıl boyunca ortalama olarak GSYİH’mızın yüzde iki’sini ayıracağız.” 2024 Münih Güvenlik Konferansı’nda Savunma Bakanı Boris Pistorius, “Bu yıl GSYİH’mızın yüzde 2’sinden fazlasını savunmaya harcayacağımızı gururla söylüyorum.” dedi. Ancak, “Gelecek yıllarda bu yeterli olmayabilir” diyerek daha fazlası için kamuoyunda lobi yaptı. Hatta savunma harcamalarının GSYİH’nın yüzde 3.5’ine kadar artırılmasından bahsetti, ancak Şansölye Scholz ve Maliye Bakanı Christian Lindner buna karşı çıkıyor. Ayrıca, hükümet tarafından yayımlanan harcama bilgileri Alman muhalefet politikacıları tarafından sorgulandı. CDU partisi dış politika ve güvenlik politikası uzmanı Roderich Kiesewetter, Ukrayna’ya yapılan yardımların, Bundeswehr’in uzun vadeli modernizasyonuna katkı sağlamayan özel fon aracılığıyla finanse edildiğini savunuyor. Hükümeti, “Almanya’nın hala yüzde 2 hedefine ulaşabileceği izlenimini vermek için tasarlanmış bir şeffaflık sistemi” oluşturmakla suçladı. Özel fonun büyük bir kısmının, Zeitenwende duyurulmadan önce zaten planlanmış ancak uygun finansman almamış programlara yatırılması muhtemeldir. Ayrıca, Almanya uzun vadeli mali planlama noktasında bir eksiklikle karşı karşıya.
Şansölye Scholz’un savunma harcamalarındaki artışın uzun vadeli doğası hakkında verdiği güvenceye rağmen, birçok kişi Almanya’nın savunma harcamalarının 2027’de özel fonun kullanılmasıyla birlikte tekrar GSYİH’nın yüzde 2’sinin altına düşmesini bekliyor. Maliye Bakanı Christian Lindner, Şubat 2024’te Almanya’nın GSYİH’nın yüzde 2’si oranında savunma harcamasını sürdürmesinin “bir zorluk” olacağını söyledi. Bu endişeler, Almanya’da Anayasa Mahkemesi’nin Kasım 2023’te pandemi döneminden kalan 60 milyar euro kullanılmamış borcun iklim fonuna yeniden tahsisinin yasadışı olduğuna dair kararı sonrasında ortaya çıkan bütçe krizi ile daha da artmış durumda. Bu karar, Almanya’da toplamda yaklaşık 770 milyar euro değerinde bulunan 29 özel fondan 28’inin sorgulanmasına neden olabilir. Bundeswehr’in modernizasyonunu finanse etmek için tasarlanan özel fonun yasallığı sorgulanmamış olsa da, bu karar Almanya’nın mali durumunu etkilemiştir. Fonların iklim fonuna aktarılmasının yasadışılığı, Almanya’yı bir bütçe krizine sürüklemiştir. 2023 yılı için ek bir bütçe gerekmekteydi ve 2024 yılı bütçesi ek kesintiler gerektirmektedir. Alman hükümeti, Alman ekonomisinin Avrupa’daki akranlarına kıyasla kötü performans göstermesi nedeniyle sosyal harcamalardan fonu kaydırma ihtiyacı konusunda da giderek daha fazla endişe duymaktadır.
ALMANYA NEREYE GİDİYOR?
Şansölye Scholz, ülkeye Almanya’nın Zeitenwende’sinin “Avrupa güvenliğinin garantörü” olmasını, “kıtanın güvenliğinden liderlik sorumluluğunu” üstlenmesini ve “Avrupa’daki geleneksel savunmanın bir köşe taşı” haline gelmesini hedefleyen iddialı bir hedef belirledi. Ancak hemen ardından, şüpheler birikmeye başladı ve bu şüpheler Almanya’nın askeri modernizasyonundaki gecikmeler ve aksaklıklarla beslenmeye devam etti.
Avrupa’daki değişen güvenlik durumuna rağmen, Almanya’nın gelecekte askeri ihtiyat göstermesi için hâlâ güçlü bir teşviki var. 2022’de, Bundeswehr’in müfettiş genel müdürü Eberhard Zorn, beş yıl içinde Bundeswehr’in bugünkünden çok daha güçlü olacağını açıkladı. Bu hedef gerçekçi, ancak Almanya’nın Avrupa savunma lideri olma rolünü üstlenememesi muhtemel. Bu başarısızlığın Almanya, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri için geniş kapsamlı sonuçları olacaktır.
Öncelikle, Bundeswehr’i canlandırma çabaları ve Almanya’nın Ukrayna’ya desteği, Bundeswehr içindeki ciddi eksiklikleri göstermiştir. Yetkililer, Bundeswehr’deki mevcut açıkları telafi etmek için yalnızca yüzlerce milyar euroya ihtiyaç duyulduğunu gizlemiyor. Ve bu paranın mevcut olmadığını kabul ediyorlar.
Savunma harcamalarını GSYİH’nın yüzde 2’sine kadar artırarak, Scholz hükümeti aslında en iyi ihtimalle Bundeswehr’in gücünü yeniden canlandırma sürecine yalnızca çok yavaş bir başlangıç yaptı. Ancak, diplomatik başarısı hemen ortaya çıktı. Almanya’nın NATO ortaklarına karşı yükümlülüklerini yerine getirmediği ve müttefiklerinin güvenlik garantileri üzerinde bedavacılık yaptığı argümanını birçok Amerikalı ve Avrupalı politikacı ile dış politika uzmanı açısından çürüttü. Bu, Almanya’nın güvenilir bir NATO ortağı olarak imajını parlatmasına olanak tanıdı. Yine de, realist bir bakış açısıyla, “Zeitenwende” terimi büyük ölçüde Almanya’nın NATO kolektif savunmasına mümkün olduğunca az katkıda bulunmasına izin veren diplomatik bir retorik olup, Şansölye Scholz’un Bundeswehr’in “Avrupa’daki konvansiyonel savunmanın temeli” olacağını belirttiği gerçekçi bir plan değildir.
İkincisi, birçok Avrupalı politikacının Avrupa Birliği’ni jeopolitik bir güç haline getirme fikri yalnızca bir hedef olarak kalacaktır. Almanya’nın Bundeswehr’i geliştirmedeki tam katılımı olmadan, Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri veya Çin ile karşılaştırılabilir askeri yetenekler geliştiremeyecektir. Avrupa ülkeleri, ABD güvenlik garantilerine bağımlı kalmaya devam edecek ve Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri, Avrupa güvenliğinde ABD katılımının en büyük savunucuları olmaya devam edecektir.
Üçüncüsü, Almanya’nın stratejisi, Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa’daki askerlerini çekip Orta Doğu ve Hint-Pasifik’teki zorluklara odaklanmasını kolaylaştırmayacaktır. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa’da istikrar görmek istiyorsa, Eski Kıta’daki angajmanına devam etmelidir. Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri’nin güvenlik sağlayıcısı ve “Avrupa’nın tesellisi” olmasına alışmıştır. Amerikan askerleri, sadece NATO dışındaki potansiyel saldırganları caydırmakla kalmaz, aynı zamanda NATO üyeleri arasındaki gerginlikleri de azaltır.
*Rafal Ulatowski – Varşova Üniversitesi
Kaynak: The Illusion of Germany’s Zeitenwende, The Washington Quarterly, 47:3, 59-76,
Çeviri: Cengiz Sözübek
