Florian Nidal
İllüzyonların Sonu ve Stratejik Yeniden Düzenlemelerin Ortaya Çıkışı
Yazar: Florian VIDAL – Fransa Uluslararası İlişkiler Enstitüsü Araştırmacısı
“Russia in the Arctic: The End of Illusions and the Emergence of Strategic Realignments”, Russie.Eurasie.Visions, No. 135, Ifri, August 2024
Çeviri: Cengiz Sözübek
ÖZET
Rusya’nın Ukrayna’yı geniş çaplı işgali, Arktik bölgesinde sonuçları uzun vadede belirsizliğini koruyan köklü değişiklikleri tetikledi. Küresel jeopolitik gerilimlerin etkilerinden uzun süre uzak kalan kutup bölgesi, son yıllarda Rusya ile Batılı Arktik devletleri arasında kapsamlı bir işbirliği ve yakın diyaloğun sahnesi haline geldi. Ancak Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesi, bilimsel, ekonomik ve kültürel alışveriş ve çevre gibi ortak sorunlara bölgesel kurumsal mekanizmalar aracılığıyla uzlaşıya dayalı bir yaklaşım üzerine inşa edilmiş olan bu güveni sarstı.
Bölgesel diyalog forumları işlemeye devam etse de 2014 ve 2022 yılları arasında yeni bir diplomatik veya stratejik girişim başlatılmadı. Aslında, artan sayıda askeri tatbikat, Soğuk Savaşı çağrıştıran yeni bir düşmanlığın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ukrayna’daki savaş, Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılmasıyla teyit edilen bu eğilimi daha da arttırdı. Bölgesel düzeyde diplomatik olarak izole edilen Rusya, Kuzey Denizi Rotası (KDR) olarak da bilinen Kuzeydoğu Geçidi de dahil olmak üzere topraklarının kuzeyini geliştirme planı ile alternatif ortaklıklar kurma girişimlerini hızlandırıyor.
Yirmi birinci yüzyılın başından bu yana Kremlin’in jeopolitik önceliklerinden biri olan Rus Arktik bölgesi, Batı’nın yaptırımları altındaki endüstriyel ve ekonomik projelerde yavaşlama ve Ukrayna’daki savaş ve Batı’ya yönelik düşmanlık nedeniyle bölgedeki Rus nüfusunda yaşanan radikal değişim de dahil olmak üzere bu yeni jeostratejik yapılanmanın etkilerini hissetmektedir. Bu uzun vadeli değişim, Rus Arktik bölgesini yapısal olarak kutup bölgesinin geri kalanından uzaklaştırarak Asya’ya biraz daha yaklaştırdı. Dahası, bölgedeki bu kırılma, Hint-Pasifik bölgesinde Çin ve ABD arasındaki rekabetin damgasını vurduğu küresel jeopolitik değişiklikleri körüklemiştir.
GİRİŞ
Arktik Konseyi’nin iki yıllık dönem başkanlığını 20 Mayıs 2021’de üstlenen Rusya’nın amacı, bu konseyi ülkenin “stratejik ve diplomatik etkisi” için bir “vitrin” haline getirmekti. 24 Şubat 2022’de Ukrayna’nın topyekûn işgali, Rusya’nın dönem başkanlığının başlarında yapılan planların uygulanmasını tehlikeye attı ve kutup bölgesinde karışıklığa neden olarak hem bölgesel kurumların felce uğramasına hem de Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya kabul prosedürlerine yol açtı. Özellikle bilim ve ekonomi alanlarında giderek daha verimli hale gelen otuz yıllık bölgesel işbirliği keskin bir şekilde sona erdi. 1990’ların başında bölge devletleri tarafından Arktik yönetişiminin ortaya çıkması, ABD ve Rusya’nın biyoçeşitliliğin korunması, Arktik Okyanusu’ndaki deniz trafiğinin güvenliğinin sağlanması ve iklim değişikliğiyle mücadelenin sürdürülmesi gibi ortak konularda diyalog ve işbirliği sürdürmelerine olanak sağladı. Kutup bölgesini jeopolitik gerilimlerden benzersiz bir şekilde muaf kılan bu Arktik “istisnacılığı” 2014 yılında kısmen zarar görmüştü ve artık onarılamayacak gibi görünüyor.
Kendisini bölgede diplomatik olarak izole edilmiş bulan ve ekonomik ve mali yaptırımlar nedeniyle enerji projelerindeki ilerlemenin durduğunu gören Rusya için bu olumsuz gelişmeler karşısında Moskova uyum sağlamaya çalıştı. Ülkenin kuzey politikasının Asya’ya doğru yeniden düzenlenmesi artık tek uygulanabilir alternatif olarak algılanıyor.
SOĞUK SAVAŞ SONRASI YÖNETİŞİMİN SONU: RUSYA’NIN ÇOKLU STRATEJİSİ’NİN “MELEZLEŞMESİ”
Bir paradigma değişimi ve Soğuk Savaş’ın stratejik kavramlarına geri dönüş
Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesinden bu yana Arktik bölgesindeki güvenlik ve askeri ortam kötüleşirken, Rusya’nın bölgedeki askeri faaliyetleri de artmıştır. Bu yeniden düzenlemenin temelinde, Moskova’nın askeri altyapısını restore etmek, modernize etmek ve genişletmek gibi üç yönlü bir hedefe ulaşmak için kuzey alanını yeniden askerileştirmeye yönelik stratejik bir kararı yatmaktadır.
Kremlin 2000’li yılların başında jeoekonomik hedeflerini bölgedeki askeri kapasitesini (hem niceliksel hem de niteliksel olarak) arttırmakla ilişkilendirmeye karar verdi. Rusya’nın Kuzey Kutbu’ndaki duruşu öncelikli olarak savunmaya yönelik olmuştur. Rusya’nın tehdit algısı, devlet dışı riskleri (kritik altyapıya yönelik sabotaj eylemleri, doğal kaynakların yasadışı kullanımı ve felaket senaryolarında kriz yönetimi gibi) ve hem Arktik hem de Arktik dışı devletlerden kaynaklanan riskleri kapsayacak şekilde nispeten geniştir. Rusya, kuzey alanındaki egemenliğine saygı gösterilmesini sağlamak ve ulusal topraklarını bu tür tehditlere karşı savunmak için Arktik topraklarının batı kesimlerindeki gözetleme önlemlerini güçlendirmek üzere harekete geçmiştir. Rezonans-N sistemi gibi radar birimleri ve çeşitli savunma sistemleri (Pantsir-SA, Bastion-P, S-400 SAM) bu nedenle kuzey kıyısı boyunca ve Rusya’nın Arktik takımadalarında konuşlandırılmıştır. Tüm bu önlemler Kola Yarımadası’nın savunmasını güçlendirmeyi ve ülkenin nükleer denizaltıları için bir “kale” stratejisi sürdürmeyi amaçlarken, Arktik bölgesindeki çeşitli askeri tesisler de devletin buradaki ekonomik kalkınmayı teşvik etme çabalarına yardımcı olabilir. Dolayısıyla Savunma Bakanlığı’nın tesisleri iki yönlü çözüm sunmaktadır: Kuzey Kutbu’ndaki maden çıkarma sektörüyle (petrol, gaz ve mineraller) ilgili ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi ve Kuzey Denizi Rotası‘nın (KDR) geliştirilmesi.
Ancak bu duruş aynı zamanda Kuzey Kutbu’nun GIUK (Grönland-İzlanda-Birleşik Krallık) boşluğu üzerinden Rus gücünü Kuzey Atlantik’e yansıtmak için bir sahne görevi görmesi anlamında saldırgan bir duruştur. Stratejik bir geçidi takip eden bu hayali hat, bir kez daha NATO ve aynı zamanda Rus donanması için başlıca stratejik deniz kaygıları arasındadır. 2023 yılında bir İngiliz parlamento raporu, Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana bu geçide yönelik yenilenen stratejik ilginin, Rus denizaltı faaliyetlerinin yoğunlaşmasıyla açıklanabileceğini vurgulamıştır. Bu gözlemin ardında Avrupa kıtasının güvenlik mimarisinde, özellikle de kuzey bölgelerinde yaşanan derin bir değişim yatmaktadır.
Ukrayna’daki savaş gerçek bir kırılma noktasını temsil ediyor ve Kuzey Kutbu da dahil olmak üzere tüm Rus askeri aygıtını zorluyor. Savunma Bakanlığı bölgede konuşlu konvansiyonel güçleri o kadar zorladı ki Norveç istihbaratına göre Kola Yarımadası’ndaki kara varlığı şu anda eski gücünün beşte biri seviyesinde. Ukrayna’daki insan ve malzeme kayıplarının özellikle 80. Arktik Motorlu Tüfek Tugayı gibi normalde Rus Arktik bölgesinin bu kısmında konuşlu Rus birlikleri arasında yüksek olduğu görülüyor. Ayrıca, Rus Tu-95 stratejik bombardıman uçaklarının Ukrayna’ya görev için gönderildiği Olenya hava üssü gibi kutup bölgesindeki kilit askeri altyapı tesisleri, Ukrayna güçlerinin sabotaj eylemleri için birincil hedef olarak görülebilir. Bu bağlamda, kısa ve orta vadede Kuzey ülkelerine yönelik konvansiyonel bir tehdit yok gibi görünüyor. Rusya Savunma Bakanlığı, bölgedeki konvansiyonel güçlerinin zayıflamasını kısmen telafi etmek için kuzey kıyı şeridi boyunca insansız hava aracı üsleri kurmayı planlıyor. Bu insansız hava araçlarının (Rus yapımı Inokhodets ve Forpost modelleri) konuşlandırılmasıyla KDR boyunca gözetleme görevlerini yerine getirirken aynı zamanda bölgedeki arama ve kurtarma operasyonlarını da desteklemektedir.
Bununla birlikte Rusya bölgede NATO için stratejik bir tehdit olmaya devam etmektedir. Balistik füze denizaltılarının ve nükleer başlık depolama tesislerinin varlığı göz önüne alındığında, Rusya’nın nükleer doktrini Kola Yarımadası’nı özellikle ikinci vuruş kabiliyeti açısından kilit bölge haline getirmiştir. Kuzey Kutbu, Kasım 2023’te hizmete giren yedinci gemi olan yeni Borei sınıfı Imperator Aleksandr III denizaltısından Beyaz Deniz’de bir Bulava denizaltıdan fırlatılan balistik füzenin ateşlenmesiyle gösterildiği gibi, Rusya’nın stratejik cephaneliğinin yeteneklerini sergilemek için bir alan olmaya devam etmektedir – bu denizaltılardan ikisi Kuzey Filosuna, diğer beşi ise Pasifik Filosuna aittir. Önümüzdeki on yıl içinde, dört yeni Borei sınıfı gemi (2030’ların başında Delta IV sınıfı denizaltıların yerini almak üzere Rus donanmasına katılması beklenen toplam on iki Borei’den) Kuzey Filosuna katılacak ve böylece Kuzey Filosunu tamamlayacaktır.
Stratejik tehdit bir yana, Rusya’nın hibrid faaliyetleri diğer Arktik ülkelerine, özellikle de İskandinav ülkelerine karşı bir gözdağı ve baskı aracı işlevi görüyor. Bu devletler için istikrarsızlaştırmanın ana vektörleri olan bu tür faaliyetler, bir dizi siyasi, enformasyonel ve ekonomik taktiğin kullanılması da dahil olmak üzere askeri olmayan araçlar kullanarak karşı kampın zayıflıklarını istismar etmektedir. Çok çeşitli biçimler alabilen bu eylemler, İskandinav toplumlarını istikrarsızlaştırmayı amaçlamaktadır.
Örneğin, Moskova’nın göçü Finlandiya’ya karşı zorlayıcı bir araç olarak kullandığı görülmektedir. Kasım ve Aralık 2023 boyunca Finlandiya, Rusya ile olan sınırında Rus güvenlik servisleri tarafından kolaylaştırılan ani bir göçmen akınına uğradı. Anma törenleriyle ilgili konular da Norveç üzerinde baskı kurmak için kullanıldı.
Dahası Rusya, Barents bölgesindeki özellikle açıkta kalan bazı enerji santralleri ve su şebekeleri de dahil olmak üzere diğer Arktik ülkelerinin kritik altyapısını tehdit etmektedir. 20 Eylül 2022’de Kuzey Akım doğalgaz boru hattına yapılan sabotaj (sorumluluğu hala tespit edilememiştir) bu tür altyapının kırılganlığını göstermektedir. Bu tehdidi karşılamak için Norveç, özellikle Almanya’nın desteğiyle Kuzey Denizi ve Norveç Denizi’ndeki deniz altyapısının gözetimini artırmıştır. Dahası, Rus bilim ve balıkçılık gemilerinin casusluk ve sabotaj görevleri yürütmek için kullanılması da mümkündür. Son olarak, Barents Denizi çevresinde GPS karıştırma giderek yaygınlaşmakta ve sivil havacılık için risk oluşturmaktadır. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılımı Kuzey Avrupa’da bu tür düşmanca faaliyetlerin artmasına yol açabilir, güvensizlik ortamını pekiştirebilir ve yapıcı diyalog olasılığını daha da uzak bir ihtimal haline getirebilir. Tüm bunlar Rusya’nın Kuzey Kutbu ile kutup bölgesinin geri kalanı arasında yapısal bir ayrışmaya yol açmakta ve yeni bir jeostratejik gerçekliğin oluşmasına yardımcı olmaktadır.
ARKTİK DİPLOMASİ ASKIYA ALINDI
Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’da “özel askeri operasyon” başlatması, Arktik bölgesinde Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana yaşanan en ciddi diplomatik krize yol açarak Arktik yönetişiminin temellerini sarstı ve Rusya’nın aktif olarak katıldığı hükümetler arası kurumların işleyişini etkiledi. Rusya’nın askeri saldırganlığını ve uluslararası hukuku ihlal etmesini şiddetle kınayan İskandinav ülkeleri, Kuzey Boyutu (bir Avrupa Birliği programı) ve Barents Avrupa-Arktik Konseyi (BEAC) gibi Avrupa’daki çok taraflı yapılar altındaki tüm ortak faaliyetlerini askıya aldı. 1993 yılında kurulan ve İskandinav ülkeleri ile Rusya’yı bir araya getiren BEAC, Moskova’nın eylemleri sonucunda fiilen dağılan ilk çok taraflı yapı oldu. Eylül 2023’te Rusya Dışişleri Bakanlığı, Finlandiya’nın dönem başkanlığını Rusya’ya devretmeyi reddetmesinin ardından ülkenin bu alt-bölgesel örgütten çekildiğini resmen açıkladı ve böylece hükümetler arası örgüt üç Fennoscandiya devletine indirgendi.
Arktik Konseyi’ne gelince, sekiz üye ülkeden yedisi “Konsey’in ve alt organlarının tüm toplantılarına katılımı geçici olarak durdurdu”. İdari operasyonları devam etse bile, Konsey’in faaliyetleri o zamandan beri önemli ölçüde yavaşladı. Rusya, devam eden bir felcin kendisini çekilmeye sevk edebileceğini birkaç kez belirtti. Mevcut kurumsal çerçevelerin kalıcı olarak rafa kaldırılmasından bahsetmek erken görünse de, bu tür bir karışıklık Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana var olan bir bölgesel yönetişim düzeninin kazanımlarını tehlikeye atabilir.
Gerçekten de Moskova’nın bölgesel sahnedeki diplomatik izolasyonu, Rusya’nın Arktik Konseyi başkanlığı (2021-2023) döneminin sicilini lekeledi ve bu dönemde düzenlenen faaliyetlerin büyük bir kısmı nihayetinde iç meseleleri ele almakla sınırlı kaldı.
GÜVENSİZLİK ORTAMI VE DİYALOG İÇİN KALAN SON ALANLAR
Diğer Arktik devletlerinin Rusya’ya olan güven kaybı ikili ilişkilerine de yansımıştır. Gerçekten de Rusya ve diğer Arktik ülkeleri arasındaki diplomatik gerilim artmaya devam etmiş ve bu devletler Moskova ile olan alışverişlerini büyük ölçüde azaltmışlardır. Örneğin İzlanda, Ukrayna’ya mali destek sağlarken Rusya ile diplomatik ilişkilerinin statüsünü düşürdü. Finlandiya’ya gelince, Moskova ile ikili ilişkileri 2022’den bu yana büyük ölçüde azaldı ve böylece ülkeyi Rusya ile cephe hattına yerleştirdi. Finlandiya’nın Şubat 2024’te seçilen cumhurbaşkanı Alexander Stubb, Ukrayna’daki savaş devam ettiği sürece Rusya ile ilişkilerin (özellikle diplomatlar ve sınır hizmetleri arasındaki temasların) sınırlı kalacağını açıkladı. Benzer şekilde İsveç ile Rusya arasındaki ilişkiler de ciddi şekilde kötüleşti; siyasi, ticari, ekonomik ve kültürel alışverişler askıya alındı ve İsveç’in NATO’ya katılımı Rusya’nın Stockholm’e yönelik düşmanlığını daha da körükledi. Moskova’ya göre İsveç’in Batı askeri ittifakına katılması bu ülkeyi bir güvenlik tehdidi haline getirmiştir.
Norveç ve Rusya arasında uzun süredir verimli olan ilişkiler, Barents Denizi için Norveç-Rusya Ortak Balıkçılık Komisyonu’nun iki ülke arasındaki ikili işbirliğinin son sığınağı olarak kalmasıyla kesin olarak kötüleşti. Moskova ile ilişkilerindeki bu erozyona rağmen Norveç’in tutumu İskandinav komşularından farklı. Norveç hükümeti jeoekonomik çıkarlarını korumak ve diplomatik manevra alanını muhafaza etmek için Rusya ile kurumsallaşmış işbirliğini sürdürmeye karar verdi. Ocak 2024’te Tromsø’da düzenlenen yıllık Arctic Frontiers konferansı sırasında bir dizi Norveçli yetkili ve uzman Rusya’nın Arktik Konsey’in hayatta kalması için öneminin altını çizdi.
Bilimsel işbirliği tehdit altında
Kutup bölgesindeki yönetişim felç durumundayken, şu anda hareket halinde olan dinamikler, Rusya ve diğer Arktik ülkelerindeki yerli halklar arasındaki değişimler gibi 1990’lardan beri var olan işbirliğini tehlikeye atıyor ve bu işbirlikleri şu anda önemli ölçüde azalmış durumda. Benzer şekilde, diplomatik çıkmaz nedeniyle bilim camiasında da artan bir huzursuzluk var. Kutup bölgesi gezegenin geri kalanından dört kat daha hızlı ısınırken, atmosferik, buzulolojik ve deniz verilerinin toplanması ve analiz edilmesinde bilimsel işbirliği, bölgedeki değişen iklim koşullarının yanı sıra bu değişikliklerin küresel sonuçlarının öngörülmesi için de elzemdir. Arktik Okyanusu kıyı şeridinin %53’ünü oluşturan Rusya, kutup bilimindeki gözlem çalışmaları için çok önemli bir araştırma alanıdır. Tam ölçekli savaşın başlamasından bu yana bilimsel işbirliği önemli ölçüde azaldı ve bunun sonucunda Rus araştırmacılar Batılı meslektaşlarından giderek daha fazla izole oldular. Kuzey Kutbu araştırmacılarının oluşturduğu ağlar, bölgede ortak bir aidiyet duygusunun geliştirilmesi için hayati önem taşımaktadır. Dolayısıyla, bazı profesyonel ilişkiler bireysel düzeyde devam etse de, uluslararası araştırma projeleri ve bunların arkasındaki önemli fonlar, Rusya topraklarında bilimsel görevlerin sürdürülememesi nedeniyle felce uğramıştır. Rus araştırma tesislerine erişimin imkansızlığı, bilimsel araştırma yapmanın pratik zorluklarını ortaya koymakta ve “Arktik değişime önyargılı bir bakış” getirmektedir. Örneğin, çevresel gözlemlere erişimi ve bu gözlemlerin anlaşılmasını kolaylaştırmayı amaçlayan Arctic PASSION projesinin Rusya’daki çalışmaları askıya alınmış ve Rus kurumsal ortaklarıyla alışveriş kesintiye uğramıştır. Bu arada, kutup bilim camiasının üyeleri, permafrostun değişen koşulları gibi belirli, önemli alanlarda işbirliğini sürdürmeye çalışmıştır. Gerçekten de, Rusya’nın yüzeyinin üçte ikisini kaplayan permafrostun izlenmesi, çözülme nedeniyle atmosfere büyük miktarda karbon salınması riski göz önüne alındığında çok önemlidir. Batılı bilim camiası için verilerde bir kör noktanın ortaya çıkması bu alandaki araştırma çalışmalarını önemli ölçüde etkileyecektir.
Daha genel olarak, değişen iklim sisteminin güvenilir bir şekilde sistematize edilmesi ve modellenmesi amacıyla Rusya topraklarında elde edilen bilgilere erişmek çok önemlidir. Başta Çin olmak üzere Hindistan gibi Asyalı güçler de Rusya ile bilimsel işbirliğini sürdürmektedir. İşbirliğinde ortaya çıkan ve güçlenen bu eğilim, bilimsel veri ve bilgi akışını yeniden yapılandırırken kutup bölgesindeki bilimsel işbirliğinin geleceğini de sorgulatmaktadır. Batılı Arktik devletleri ile Rusya arasında devam eden güvensizliğe rağmen Arktik Konseyi, kutup bilimi alanında işbirliğini yeniden tesis etmek için önemli bir araç olmaya devam etmektedir. 28 Şubat 2024 tarihinde, Norveç başkanlığındaki Arktik Konseyi, uzmanlar ve bilim insanlarından oluşan çalışma grupları arasında, ilk etapta uzaktan yürütülecek değişimlerin kademeli olarak yeniden başlatılacağını duyurdu. Ancak, iklim acil durumu etrafındaki sorunlara rağmen, doğrudan işbirliğinin yeniden başlatılması uzak bir ihtimal olarak kalmaya devam ediyor.
“ARKTİK PROJESİ”NİN DURAKLAMASI
Savaş, Kuzey Kutbu’ndaki Rus nüfusu için yeni bir gerçeklik
Rusya’nın Arktik bölgelerinde, ülkenin geri kalanında olduğu gibi, savaş Rus nüfusunun hayatını altüst etmiş, onları Batı’dan uzaklaştırmış ve bu durum çeşitli toplumsal kurumlar arasında gerçekleşen siyasi şartlanmanın kolaylaştırdığı bir eksen olmuştur. Yirmi birinci yüzyılın başından bu yana, kutup bölgesi, Rus iktidarı tarafından başlatılan ve Ortodoks Kilisesi ile eğitim sisteminin bu mekanizmanın dişlileri olarak hizmet ettiği, toplumun giderek artan bir şekilde militarize edilmesine tanık olmuştur.
Murmansk bölgesindeki Ortodoks din adamları, “Deccal’e” karşı bir savaşı çağrıştırarak savaşı başından beri desteklemiştir. Rusya’nın dini otoriteleri, Kremlin’in belirtilen hedefleri için ahlaki bir garantör olarak hizmet ederek ülkenin askeri eylemlerini desteklemiştir. Onların bu tutumu, Batı’ya karşı daha geniş bir çatışmanın parçası olarak sunulan bir savaşı meşrulaştırmayı amaçlamaktadır. Bu anlatıyı güçlendirmek için Kuzey Kutbu’ndaki Rus dini liderler bölgedeki diğer ülkeleri hedef alıyor ve provokasyon eylemlerine girişiyor. Örneğin 2023 yazında, Naryan-Mar ve Mezen (Arkhangelsk Oblastı) Piskoposu Iyakov’un yetkisi altında, Norveç’in Svalbard takımadalarındaki Pyramiden Rus yerleşimine bir Ortodoks haçı dikildi.54
Ülkenin diğer yerlerinde olduğu gibi kuzeydeki eğitim kurumlarında da öğrencilerin ideolojik olarak şartlandırılması giderek daha yaygın hale gelmiştir. Geleneksel değerleri yaymak için bir katalizör olarak kurulan “vatanseverlik merkezleri”, “ilk askeri hazırlık” sunmaktadır. 1 Eylül’den itibaren,2024 yılında Rus okullarında “Anavatanın güvenliği ve korunmasının temelleri konulu zorunlu dersler yer alacak ve bu dersler askeri teori ve insansız hava araçlarının nasıl kullanılacağının öğretilmesini de içerecek. Askeri bir üssün bulunduğu Murmansk Oblastı’ndaki Pechenga gibi bazı Arktik bölgelerde, öğrencilerin babalarının çoğunluğu Ukrayna’daki çatışmaya katıldığından (bazı durumlarda %85’e kadar) okullar askeri seferberliğe daha da fazla maruz kalmaktadır. Nitekim Murmansk’taki bölgesel yetkililer özellikle savaşa katılan aileler için bir destek programı başlatmış olup, seferber olan ailelerin çocuklarına ücretsiz ulaşım, yemek ve Kırım veya Soçi’de tatil gibi çeşitli avantajlar sunulmaktadır. Bu gibi politikaların benimsenmesi, Arktik bölgesindeki gençler arasındaki sosyal tabakalaşma derecesini vurgulamaktadır.
Kutup bölgesinde yerli halklar kendilerini orantısız bir şekilde Rus ordusu saflarında savaşa katılmak üzere seferber edilmiş olarak bulmaktadır. Eylül 2022’de Vladimir Putin tarafından emredilen 18-49 yaş arası erkeklerin kısmi seferberliğinin özellikle bu nüfusu hedef aldığı söylenmektedir. Uluslararası kuruluşlar, nüfusunun %49,91’i Yakut, %2,24’ü Evenk ve %1,61’i Even olan Saha Cumhuriyeti (Yakutistan) gibi bazı Rus bölgelerinde kısmi seferberliğin sistematik olarak uygulanmasını kınamıştır. Seferberlik, nüfusun demografik ve etnik yapısı dikkate alınmaksızın, bu Arktik bölgenin kırsal kesimlerinde ayrım gözetmeksizin yürütülmektedir ve buna askerlik hizmeti için uygun olmayanlar da dahildir. Bu durum, yerel makamların bölgelerindeki sorunları çözecek bütçe kapasitesine veya karar alma yetkisine sahip olmadığı bir bağlamda sosyoekonomik gerilimleri artırmaktadır. Özellikle erkeklerin Ukrayna cephesine gitmesi, kuzey bölgelerini yapısal insan kaynağı sıkıntısıyla karşı karşıya bırakmıştır. 2022 ve 2023 yılları arasında Arkhangelsk ve Murmansk bölgeleri ile Komi ve Karelia cumhuriyetlerinde işgücü sırasıyla 60.000, 40.000, 35.000 ve 31.000 kişi azalmıştır.
Kremlin için, savaş çabasını bu topluluklarda yoğunlaştırmak, Moskova ve Petersburg gibi büyük şehir merkezlerinde seferberliği en aza indirmeyi sağlıyor ve böylece önemli bir protesto hareketi olasılığını azaltıyor. Rus Arktik bölgesinin büyük şehirlerinde, örneğin Arkhangelsk (nüfus 298,500) ve Murmansk (nüfus 280,500), protestolar marjinal kalmış, çünkü vatandaşlar aktivistlere ve gazetecilere karşı yürütülen bir korkutma kampanyasından etkilenmişlerdir.
Ekonomik gelişim üzerindeki yaptırım baskısı
Mart 2014’ten bu yana, Rus Arktik bölgesindeki petrol ve gaz sektöründeki çıkarım projeleri, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği (AB) tarafından uygulanan ekonomik yaptırımların hedefi olmuştur. Ukrayna’nın tam ölçekli işgali sonrasında uygulanan yaptırımlar, halihazırda var olanları güçlendirmiş ve bölgedeki Rus ekonomik projelerinin ilerlemesini kesintiye uğratmıştır, özellikle hidrokarbonlar sektöründe bu projelerin uzun vadeli karlılığı sorgulanmaya başlanmıştır. Yaptırımlar, hem çıkarım altyapısına hem de çıkarılan kaynakların uluslararası pazara taşınması için kullanılan araçlara -özellikle de Kuzey Denizi Rotası üzerinden- yöneliktir.
Amerika Birleşik Devletleri’nin yaptırım politikası, Rusya’nın kutup bölgesindeki gelecekteki enerji projeleri için hâlâ bağımlı olduğu yabancı şirketler tarafından sağlanan malzeme ve ileri teknoloji teminiyle ilgili varlıklara özel olarak hedeflenmiştir. Bölgedeki büyük petrol ve gaz projeleri arasında, Novatek projesi olan sıvılaştırılmış doğalgaz üretim tesisi Arctic LNG 2, yaptırım rejiminden en fazla etkilenen projedir. Amerikan firması Baker Hughes tarafından üretilen gaz türbinleri, Alman kökenli çok uluslu Linde’nin ısı değiştiricileri ve Almanya’nın Siemens tarafından üretilen kompresörler gibi Batı menşeli kriyojenik teknolojilerin tedarikinin durdurulması, üç sıvılaştırma treninin (doğalgazı işleyen ve sıvılaştıran üniteler) ilki olanın tamamlanmasını engellemiştir. Bu engellere rağmen, Novatek Aralık 2023’te Arctic LNG 2 tesisinin ilk aşamasının yine de başlatılacağını duyurdu ve bu, Batı yaptırımlarının baskısı karşısında Rus yetkililer için sembolik bir zafer oluşturdu. Bu yaptırımlar, bu stratejik projenin toplam maliyetlerini neredeyse 25 milyar dolara—%17’lik bir artışa—çıkardı. Yaptırımlar bağlamında, Fransız çok uluslu şirket TotalEnergies gibi bazı yabancı azınlık hissedarları, mücbir sebep ilan ederek projedeki katılımlarını askıya aldıklarını bildirmiştir.
Güney Koreli gemi yapımcıları Samsung Heavy Industries, Aralık 2023’te, inşaat halindeki on beş Arctic taşıyıcısından onunun blok ve ekipman üretiminin durdurulduğunu bildirdi; bu tankerler, LNG’yi ithalat pazarlarına taşımak için hayati öneme sahiptir. Batılı ülkeler, özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık, Rus aktörlerin bu projeyi sürdürme ısrarına rağmen, bu projeye karşı yaptırım rejimini sürekli ve sistematik olarak güçlendirme stratejisi izleyerek baskıyı sürdürdü. Avrupa Birliği açısından, Rusya’ya karşı on dördüncü ekonomik ve finansal yaptırım paketi üzerindeki tartışmalar, Rus LNG’sinin Avrupa limanlarına yeniden yüklenmesinin yasaklanması olasılığını içeriyordu ve bu da üçüncü ülkelere yeniden ihracat fırsatlarını kapatıyordu. Rusya, bu tür devam eden sonuçlardan kaçınmak ve Novatek’in LNG üretim tesislerinin (Yamal LNG ve Arctic LNG 2) uzun vadeli sürdürülebilirliğini sağlamak için Batılı ülkelerden bağımsız olarak çalışabilecek yeni tedarik zincirleri ve ödeme yöntemleri kullanmak zorunda kalacaktı.
Genel olarak, Rusya’nın gaz ihracat kapasitesinin önemli bir kısmı (yılda yaklaşık 135 milyar m³) yasaklarla, yaptırımlarla, gecikmelerle, LNG taşımacılığındaki lojistik kısıtlamalarla ve Rus gazının en büyük tüketicisi olan Çin’in daha fazla boru gazı kontratı yapma istekliliğiyle bağlantılı çeşitli risklere maruz kalmaktadır. Bu koşullar göz önüne alındığında, Rus gazı ihracat gelirlerinin 2022 ile karşılaştırıldığında 2030 yılına kadar %55 ila %80 oranında azalması beklenmektedir; o yıl sektörün gelirleri rekor seviyede 165 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Kuzey Kutbu’ndaki madencilik faaliyetleri de önemli ölçüde yavaşlıyor. Özellikle, Taymyr Yarımadası’ndaki Syradasayskoye kömür sahasının geliştirilmesi, proje operatörü Severnaya Zvezda (Kuzey Yıldızı) üzerindeki ABD yaptırımları nedeniyle etkili bir şekilde durdurulmuştur; bu firma şu anda kömür sevkiyatları için gerekli olan polar sınıfı dökme yük gemilerinin inşasını finanse edememektedir. Gerçekten de, kara tabanlı altyapının eksikliği, deniz taşımacılığını kömür ihracatı için bu kadar kritik hale getirmektedir. AB’nin Aralık 2023’te kabul ettiği on ikinci yaptırım paketi, daha önce etkilenmemiş olan Rusya’nın elmas sektörünü doğrudan hedef alarak Rusya’nın Kuzey Kutbu ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Bölge, Rusya’daki Alrosa grubunun elmas üretiminin tamamını (Yakutistan’da %77 ve Arkhangelsk Oblastı’nda %23) oluşturmaktadır. Devlete ait Rosatom’un bir yan kuruluşu olan First Ore Mining Company, Fin şirketi Mesto Outotec ile birlikte bir yüzer madencilik ve işleme tesisi işletme planlarını rafa kaldırmış, bu da Pavlovskoye kurşun ve çinko yatağını işletmek için geliştirme planını gözden geçirmek zorunda kalması anlamına gelmektedir.
Nisan 2024’te, ABD Hazine Bakanlığı, Londra Metal Borsası (LME) ve Chicago Ticaret Borsası (CME) gibi metal borsalarının Rusya tarafından üretilen alüminyum, bakır ve nikel kabul etmesini yasaklayan yeni yaptırımlar getirdi. Bu karar, Rusya’yı uluslararası metal pazarından kısmen kopararak, bu kritik öneme sahip metallerden elde edilen gelirini hedef aldı.
Bahsedilen yaptırımlar, Rusya’nın bölgedeki jeoekonomik projelerini yürütmek için Batı’ya olan teknolojik ve finansal bağımlılığı ile ilgiliyken, Moskova son on yılda Batı dışındaki alternatif ekonomik kanallar oluşturmuştur. Batı yaptırımlarının sıkılaştırılması, Rus ekonomik ve sanayi projelerini tamamlamak için geliştirilen aşma stratejilerine bir yanıt olarak ortaya çıkmıştır, özellikle de Arktik’te. Rusya, küreselleşmiş ekonomide boşluklar bulmayı başarmış ve maksimum finansal ve ekonomik esnekliği korumuştur. Örneğin, Türkiye, yakıtın menşei etiketini değiştirerek Rus petrol ürünlerini AB ülkelerine yasal olarak yönlendirmek için stratejik bir köprü noktası haline gelmiştir. Paralel olarak, Rusya, kuzey gelişim programını sürdürmek için sanayi ekosisteminin dayanıklılığına güvenmek zorundadır; bu, KDR’nin işletmecisi olarak hareket eden Rosatom ile Norilsk Nickel madencilik şirketi arasındaki artan sinerji ile gösterilmektedir.
Kola Yarımadası’ndaki önemli lityum yataklarını işletme potansiyelini koordine etmenin yanı sıra, sanayi işbirliği Norilsk Nickel’in üretim süreçlerini geliştirmek için Rosatom’un son gelişmiş teknolojisini (radyoizotop ekipmanları dahil) kullanmasına olanak tanımıştır.
Bu bağlamda, Rusya’nın KDR için gemi inşa kapasitesinin geliştirilmesinde bir paradigma değişikliği gerçekleşmektedir. Ülkenin kuzey kıyısından yıl boyunca faaliyet gösterebilecek nükleer enerjili buz kırıcılar filosu inşa etme programı, Rus hükümeti için öncelik haline gelmiştir. Hükümet ayrıca yeni bir yüksek teknoloji tersanesi inşa etme olasılığını da değerlendiriyor. Batı’nın yaptırım rejimi ve yüksek yoğunluklu savaşın sürdürülmesi, Kremlin’in Kuzey Kutbu’ndaki gelişim planlarını giderek azaltmış olsa da, Rusya’nın bu konudaki teknolojik ve yetenek otonomisi, ekonomik ortaklarına KDR’nin uygulanabilirliği konusunda bir güvence sunabilir. Bunun ötesinde, Rusya bu yeni paradigmayı pekiştirmeyi hedefliyor ve bu nedenle kuzey bölgelerinin jeoekonomik kaymasını Asya’ya doğru hızlandırıyor.
RUS ARKTİK ve ASYA: ENTEGRE BİR ALAN MI?
Asya için jeopolitik bir rota belirlemek
Rusya, Kuzey Kutbu arenasındaki diplomatik izolasyonunu aşmak amacıyla, Arktik olmayan ülkeleri çekmek için siyasi ve ekonomik girişimlerini artırmaktadır. Moskova için bu ülkeler, özellikle BRICS+ ülkeleri, kutup bölgesinin gelişimine katılmalı ve KDR’nin başarısına katkıda bulunmalıdır. Bu küresel yön değişikliğini destekleyen Vladimir Putin, Mart 2020’de ilk kez yayımlanan Arktik Strateji 2035‘i değiştiren bir kararnamayı Şubat 2023’te imzaladı. Orijinal metin “Arktik devletlerle iyi komşuluk ilişkilerinin güçlendirilmesi”ni talep ederken, güncellenmiş versiyon “Rusya Federasyonu’nun Arktik’teki çıkarlarını dikkate alarak [. . .] yabancı devletlerle ikili ilişkilerin geliştirilmesi”ni talep etmektedir.
Rus yetkilileri, Barentsburg ve Pyramiden topluluklarıyla birlikte, Arktik olmayan ülkelerle bilimsel işbirliğini genişletme isteklerini dile getirdiler; bu topluluklar, şu anda ekonomik yeniden dönüşüm sürecinden geçiyor ve potansiyel olarak kutup bölgesindeki Rus bilimsel araştırmalarının bir vitrini olarak hizmet edebilir. Bu, Rusya’ya yeterince yakın olduğu değerlendirilen Brezilya, Çin, Hindistan, Tayland, Türkiye ve Vietnam gibi ülkelerden araştırmacıları çekebilir. Pyramiden’de uluslararası bir bilim merkezi için geliştirme planı, Grumant, Kolsbey ve Barentsburg yerleşimlerinde ek binaları da içerecek şekilde, dost ülkelerden araştırma ve eğitim kurumları ile organizasyonlarından oluşan bir konsorsiyumun kurulmasını öngörüyor. Bu gelecekteki bilim merkezinin geliştirilmesi, Rus hükümetinin “dost devletler” olarak adlandırdığı temsilcileri harekete geçirme aracı olmanın yanı sıra, Sovyet geçmişini de hatırlatıyor; bu, yerli, Rus araştırmalarının—otyechestvennaya nauka— (“anavatana ait bilim” olarak çevrilebilecek olan bu kelime yazarın da belirriği gibi “sovyet vatanı”na vurgu yapıyor – çn) bu sürecin bir bileşeni olarak devam etmesini içeriyor.
Moskova, Arktik bölgesinin ekonomik ve sanayi gelişimini artırmak için artan sayıda diplomatik girişimde bulunuyor. Kuzey Deniz Rotası’nın merkezinin Uzak Doğu’ya doğru kayması, Rusya ile Asya ekonomik güçleri arasındaki bağlantıları güçlendirmenin temel bir yönüdür. Bu yeniden ayarlamayı gerçekleştirmek için Rusya Cumhurbaşkanı, federal hükümete ve yerel otoritelere, devlet destekli Rosatom ile birlikte “tek bir deniz taşımacılık koridoru oluşturulması” için öneriler geliştirmeleri talimatını verdi ve sonuçların 2024’te beklenmesi öngörülüyor. Bu deniz yolu kullanımına olan ilgiyi uzun vadede güney deniz yollarına alternatif olarak göstermek amacıyla, Hindistan ve Rusya, Chennai ile Vladivostok’u bağlayan doğu deniz koridorunun geliştirilmesi konusunda bir anlaşma imzaladı. Aynı zamanda, iki ülke, Vladivostok’taki Denizcilik Devlet Üniversitesi’nde Hint denizcilerini kutup navigasyon koşulları için eğitme taahhüdünde bulundu. Moskova açısından, Husi saldırıları nedeniyle Kızıldeniz’deki jeopolitik istikrarsızlık, Kuzey Deniz Rostası ile doğu deniz koridorunu birleştirerek Rusya ile Hindistan arasındaki ticari değişimin yeniden yönlendirilmesini kolaylaştırabilir. Hindistan pazarının Rus Arktik’i için önemi büyüktür: 2023’ün ilk yarısında Murmansk limanında işlenen yüklerin %35’i Hindistan’a gitmekteydi. Bu, Rusya’dan Hindistan’a ithal edilen malların büyük kısmını oluşturan kömürü de içermektedir. Ekim 2023’te Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin onuncu yıl dönümünü kutlamak için Çin’i ziyaret eden Vladimir Putin, Murmansk ve İran’daki Bandar Abbas liman şehirlerini birbirine bağlayacak bir demiryolu hattı inşa edileceğini duyurdu. Bu bağlantı, Rus Arktik limanına Basra Körfezi ve Hint Okyanusu’na doğrudan erişim sağlayacaktır. Aynı zamanda, Rosatom, KDR boyunca konteyner taşımacılığını geliştirmek için Dubai merkezli Emirati liman işletmecisi DP World ile bir ortaklık anlaşması imzaladı. Bu yeni deniz yolları ile ticaret ve hammadde taşımacılığını içeren çeşitli projeler, Asya alanında kökleşmeye hazırlanıyor gibi görünmektedir. Kamuya yapılan duyuruların yanı sıra, bu yeni ulaşım altyapısının finansmanı ve tamamlanması, Rusya ile Asya’nın ekonomik gelişim yoluyla bir araya gelme olasılığı için hayati öneme sahiptir.
Çin ile güç dengelerinde bir değişim
Çin ile Rusya arasındaki yakınlaşma kutup bölgesinde hızlanırken, bu ilişkinin doğası ve dengesi önemli bir değişim geçirmiştir. Mart 2023’te Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in Moskova ziyareti, iki ülkenin sağlam ikili ilişkilerini göstermek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Zirve sırasında Vladimir Putin, Kuzey Denizi Rotası’nın geliştirilmesinde ortak bir alan oluşturmak için mevkidaşını davet etti ve bu şekilde Rusya, deniz yolunun geliştirilmesinde Çin’e daha önemli bir rol vermiş oldu. Bu girişim, Mayıs 2024’te Rus Cumhurbaşkanı’nın Pekin’i ziyaret etmesiyle yenilendi ve ülkelerin sağlam ikili ilişkilerini jeopolitik çalkantılar bağlamında göstermeyi amaçladı. Çeşitli Rus bakanlıkları ve hükümet ajansları ile Çinli muhatapları arasındaki çok sayıda değişim, bu yoğunlaşan yakınlaşmanın bir diğer göstergesidir ve bu durum özellikle enerji sektöründe belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
Çin’in Batı yaptırımlarına tabi olan Arktik LNG 2 projesine sağladığı maddi destek, bu stratejik sektördeki iş birliğinin kritik önemini göstermektedir. Çin, ikinci LNG üretim treninin inşasını tamamlamak için iki prefabrik modül teslim etmiştir. ABD’nin Çin bankalarına yönelik yaptırım söylentilerine ve giderek artan tehditler altındaki bir gaz projesini sürdürme zorluklarına rağmen, Pekin bu aşamada taahhüdünden geri adım atma niyetinde değildir. Yaptırım rejimi nedeniyle gelirlerinde %20’lik bir düşüşle karşılaşan Norilsk Nickel ise, uluslararası pazara erişimdeki zorlukları aşmak amacıyla Norilsk’te inşa edilen bakır eritme tesisini Çin’e taşımayı planlamaktadır. Bu durum, madencilik firması için ana ihracat pazarına daha yakınlaşma imkanı sağlarken, aynı zamanda Çin’e olan stratejik bağımlılığını da artırmaktadır.
İki ülke, güvenlik alanında daha geniş bir işbirliği gösterme belirtileri de sergiliyor. Özellikle, Nisan 2023’te, Arktik kıyı alanının gözetiminden sorumlu olan Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) ile Çin Sahil Güvenliği arasında bir muhtıra imzalandı. Anlaşma, “terörizmle, yasadışı göçle, uyuşturucu ve silah kaçakçılığıyla mücadelede ve yasadışı balıkçılığı durdurmada işbirliğini” kapsıyor. Ortak güvenlik meselelerinin ötesinde, muhtıra, Moskova’nın daha önceki siyasi çizgasi ile bir kopuşu işaret ediyor; bu çizgi, kuzey alanında herhangi bir yabancı varlığı dışlamıştı. Gerçekten de, Rus yetkililer uzun süre Arktik’in yönetiminin Arktik devletlerinin ayrıcalığı olması gerektiğini savunmuşlardır.
Arkhangelsk Oblast gibi bu bölgelerde ticaret ve yatırımları teşvik etmek amacıyla Çinli delegasyonların Rusya’nın kuzey bölgelerine yaptığı sayısız ziyaret, Pekin’in önemli bir ortak olarak görülen artan etkisini gözler önüne seriyor. Eylül 2023’te Shandong Liman Grubu temsilcileriyle yaptığı toplantıda, Murmansk Oblast valisi Andrey Chibis, bölgenin Çin ile işbirliğinin stratejik olarak güçlendirileceğini belirtti. Kuzey Denizi Rotası’nın geliştirilmesi bağlamında, Rus valisi, bölgedeki gemi inşaatı ve ormancılık gibi çeşitli ekonomik sektörlerde Çinli yatırımcıları çekme konusunda iyimser olduğunu açıkladı. Mayıs 2024’te Arkhangelsk Oblast valisi Alexander Tsybulsky, Çin’in Dalian liman kentine resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Enerji ve agroormancılık sektörlerindeki işbirliğinin yanı sıra, Kuzey Denizi Rotası’nın geliştirilmesi bağlamında limanlar ve lojistik konuları, Rus valisi ile Dalian belediye başkanı Chen Shaowang arasındaki görüşmelerin merkezinde yer aldı.
Rusya’nın Ukrayna’daki askeri müdahalesi, Çin’in bu alandaki rolünün doğasını ve kapsamını kalıcı olarak değiştirmiştir. Bölgesel temsilciler ve idareler düzeyinde, yani alt-federal düzeylerdeki Çin ekonomik girişimleri, güç dengesinde bir kaymayı gösterebilir. Çin rejiminin kutup bölgesindeki haklarını ve çıkarlarını koruma isteği göz önüne alındığında, Rus ve Çin eylemlerinin bu alanda farklılaşabileceği ve bu durumun uzun vadede ülkelerin stratejik işbirliğini tehdit edebileceği mümkündür.
Hint-Pasifik alanıyla bağlantı kurma olasılığı
Ağustos 2023’te, on bir Rus ve Çin savaş gemisi, Alaska ve Aleut Adaları açıklarında manevra yapmak üzere Japon Denizi ve Bering Boğazı’ndan Pasifik Okyanusu’na açıldı. Bering Boğazı, uluslararası deniz taşımacılığı için ikincil bir kanal olarak kabul edilmektedir ve en dar noktasında sadece 85 km genişliğindedir; bu, Kutup ve Pasifik okyanusları arasında tek geçiş yoludur.
Hindistan-Pasifik ve Arktik “komşu olabilir, ancak çok farklıdır”, yine de Rusya ve Çin arasındaki stratejik yakınlık, bu iki geniş varlığı kapsayan tutarlı bir coğrafi çerçeve temsil etmektedir. Bu durum, kutup bölgesini, ABD’nin rakip nükleer güçlerinden üçüne ev sahipliği yapan Asya’nın kuzeydoğusuyla bağlayan yeni bir güvenlik sürekliğinin oluşumunu müjdeleyebilir: Çin, Kuzey Kore ve Rusya.
Çin ve Rusya’nın Arktik’te daha fazla jeostratejik bir şekilde iç içe geçme olasılığı, Batı Arktik ulusları, özellikle de Amerika Birleşik Devletleri için ciddi bir güvenlik tehdidi oluşturmaktadır. Rusya-Çin askeri işbirliğinin artışı, ABD Savunma Bakanlığı’nın stratejisini güncellemesine, kutup bölgesindeki silahlı kuvvetlerini eğitme ve donatma yöntemlerini de içerecek şekilde revize etmesine yol açmıştır. Ancak, Arktik’in, bu aşamada Pekin’in orada bir askeri varlığı olmadığı için, ABD ile Çin arasında stratejik bir çatışma tiyatrosu olması pek olası görünmemektedir. Ancak, Rusya’nın 2019’da Çin’e bir füze saldırı uyarı sistemi kurmasına yardımcı olma önerisi, Avrasya güvenlik mimarisinin benimsenmesine yönelik bir adım olarak görülebilir. Uzun vadede, bu tespit altyapısının kapsama alanı, Arktik’ten Güney Çin Denizi’ne kadar uzanabilir.
Paralel olarak, İskandinav ülkeleri, özellikle artan silah satışları ve Helsinki ile Tokyo arasında başlatılan stratejik diyaloglar gibi örneklerle gösterildiği üzere, Güney Kore ve Japonya ile savunma işbirliklerini güçlendirmektedir. Gerçekten de, bu ülkelerin stratejik çıkarlarının örtüşmesi, Arktik’te güçlendirilmiş bir ortak deniz politikası ile sonuçlanabilir. Bu Avrasya eksenini göz önünde bulundurulduğunda, komşu ülkeler artık Arktik dahil olmak üzere transbölgesel işbirliklerini artırma zorunluluğu hissediyorlar.
SONUÇ
Avrupa’daki ve dünyadaki jeostratejik ortamda yaşanan hızlı ve derin değişimler Arktik bölgesindeki yönetişim istikrarını doğrudan etkilemiştir. Soğuk Savaş sonrası dönemde kurulan hükümetler arası kurumlar, 2014 yılından bu yana Rusya ile Batı arasındaki ilişkilerin giderek kötüleşmesi nedeniyle zayıflamış görünmektedir. Moskova, Rusya ile NATO üyesi ülkeler arasında bir kez daha çatışma alanı haline gelen Kuzey Kutbu’nda rakiplerine karşı tartışmasız bir askeri üstünlüğe sahiptir. Rusya, bölgedeki denizcilik faaliyetlerinin kurallarını belirleyebilmek için Kuzey Kutbu kıyıları boyunca ve takımadalarının çevresinde askeri altyapısını güçlendirmiştir.
Ancak bir perspektiften bakıldığında, bölgedeki mevcut dinamikler temel bir paradoksu ortaya koymaktadır. Kuzey Kutbu, Rusya’nın hırsları için bir vitrin görevi görürken aynı zamanda merkezi hükümet tarafından ihmal edilen periferik bir Rusya’yı da temsil ediyor. Ülkenin kuzey bölgeleri savaşla daha da kötüleşen yapısal boşluklar ortaya koyarken, kaynakların mevcudiyeti -insani, maddi ve finansal- Rusya’nın Kuzey Kutbu’ndaki projelerinin uygulanmasında temel zorluk olmaya devam ediyor. Bu durum Moskova’nın manevra alanını önemli ölçüde daraltmış ve onu ekonomik ve endüstriyel projelerini gözden geçirmeye zorlamıştır.
Rus hükümeti için kutup bölgesinin Asya ile jeoekonomik entegrasyonu, son on yılda daha da keskinleşen bir çıkmazı çözebilir. Moskova’nın retorik bir aracı olan bu pivot, karmaşık bir siyasi zorluğu temsil ediyor ve başarısı belirsizliğini koruyor. Kuzey Denizi Rotası’nın geliştirilmesinin önündeki iklimsel, lojistik, finansal ve altyapı engellerinin devam etmesi, Çarlık döneminden beri beslenen asırlık bir rüyayı gerçekleştirmenin zorluğunu göstermektedir. Rusya-Çin ilişkileri ve bunların zaman içindeki evrimi önümüzdeki yıllar ve on yıllar boyunca uluslararası sistemin önemli bir parçası olmaya devam edecek olsa da, Rusya’nın Kuzey Kutbu’ndaki duruşu, oluşmakta olan yeni bir güç dengesini ifade etmenin bir aracı olarak, şu anda parçalanmış bir alan olan Kuzey Kutbu’nda belirleyici bir rol oynamaya hazırlanıyor.
