Paul Iddon
Japonya, şu anda askeri insansız hava araçlarını (İHA) ya Türkiye’den ya da İsrail’den satın alıp almayacağını değerlendiriyor. Tokyo’nun, Amerika Birleşik Devletleri veya Avrupa yerine bu iki Orta Doğu gücü arasında seçim yapmaya karar vermesi pek şaşırtıcı sayılmaz. Ne de olsa, son yıllarda Asya genelindeki çeşitli ülkeler bu iki ülke tarafından geliştirilen İHA’ları ya satın aldı ya da satın almakla ilgilendi.
Japonya, İsrail Havacılık ve Uzay Sanayii (Israel Aerospace Industries) tarafından üretilen Heron Mk2 gözetleme İHA’sını test ettikten sonra, Türkiye’nin yaygın şekilde ihraç edilen Bayraktar TB2 taarruzi İHA’sını da test etti; bu bilgiyi bir Japon askeri sözcüsü 21 Ağustos’ta Jane’s’e doğruladı.
The Jerusalem Post gazetesi, Tokyo’nun İsrail yapımı İHA’yı değerlendirmesinin, “İsrail’e ait bir silah sisteminin Japonya’da test edildiğine dair belgelenmiş ilk örnek” olduğunu ve Japonya’nın “şimdiye dek İsrail platformlarını satın almaktan kaçındığını” belirtti.
Türkiye’nin TB2’si öncelikli olarak havadan karaya mühimmatla donatılmış bir insansız taarruz hava aracı (unmanned combat aerial vehicle) olarak hizmet verirken, Heron insansız hava araçları esas olarak gözetleme ve keşif amaçlı kullanılıyor. The Post’un haberinde ayrıca, Japonya’nın test ettiği Heron’un elektronik harp için yapılandırıldığı da belirtildi.
İsrail, 2010’lu yıllarda Güney Kore’ye üç adet Heron insansız hava aracı satmıştı. Ancak, bu üç İHA da ayrı kazalarda imha edildi; bunların en sonuncusu, 17 Mart 2025’te bir Heron Mk1’in iniş sırasında bir helikoptere çarpmasıyla meydana geldi. Her iki hava aracı da tamamen kullanılmaz hale geldi ancak neyse ki herhangi bir can kaybı yaşanmadı.
Japonya’nın Türkiye’ye ait TB2’yi değerlendirmekte oluşu belki de dikkat çekicidir. Nitekim, Mart 2022’de, TB2’nin üreticisi Baykar’ın CEO’su Haluk Bayraktar, katlanır kanatlara sahip, TB2’nin deniz versiyonu olan TB3’ün “Japonya’nın Izumo sınıfı platformları için son derece uygun olacağını” öne sürmüştü.
Türkiye, TB3’ü, amfibi hücum gemisi TCG Anadolu’dan kalkış ve iniş yapacak şekilde geliştirdi. Bu İHA, Japonya’nın daha yaygın olarak test ettiği kara konuşlu varyantını değerlendirmesinden yalnızca birkaç hafta sonra, bu Eylül ayında operasyonlara başlayacak.
İsrail’in IAI (Israel Aerospace Industries) şirketi, Heron Mk2’leri Baykar’ın TB2’si pahasına Japonya’ya satmak üzere bir anlaşma sağlasa bile, Türkiye hâlâ Asya’daki çeşitli ülkelere ihraç ettiği İHA sayısı bakımından açık ara önde.
Yine de İsrail, özellikle gözetleme ve keşif modellerini Asya’ya pazarlama konusunda bir miktar başarı elde etti.
Örneğin, Tayland donanması son yıllarda İsrail’in uzun havada kalış süresine sahip Hermes 450 ve Hermes 900 insansız hava araçlarını satın aldı. Üretici Elbit Systems, bu İHA’ların “Tayland Kraliyet Donanması’nın hem açık deniz (blue water) hem kıyı (littoral) görevlerini icra etmesini, geniş deniz alanları ve uzun kıyı şeritleri üzerinde hâkimiyet kurmasını, operasyonel gemilerle iletişim kurmasını ve sivil görevleri yerine getirmesini sağladığını” belirtti.
Bangkok ayrıca, 2010’lu yılların sonlarında Aeronautics Defense Systems şirketi tarafından üretilen hafif Orbiter ve büyük Dominator keşif insansız hava araçlarını da satın aldı.
Filipinler ise 2020 yılında hava kuvvetleri için üç adet Hermes 900 ve bir adet Hermes 450 teslim aldı; bu araçlardan biri iki yıl sonra bir kazada kaybedildi. Singapur da Hermes 450 ve Heron insansız hava araçlarını işletiyor.
Bu arada Türkiye, İsrail ile diplomatik ilişkileri olmayan Endonezya ve Malezya’ya, diğer silahlarla birlikte insansız hava aracı satışı konusunda ilerleme kaydetti.
Malezya, kısa süre önce Türkiye’nin devlet tarafından işletilen Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (Turkish Aerospace Industries) tarafından üretilen büyük, çok rollü Anka-S insansız hava araçlarından üç adet sipariş etti. Bu İHA’lar, Filipinler ve Tayland tarafından işletilen İsrail yapımı İHA’larla benzer şekilde, ülkenin münhasır ekonomik bölgesini izlemek amacıyla kullanılacak. Kuala Lumpur, bu üç İHA’nın Eylül ile Kasım 2025 arasında teslim edilmesini bekliyor.
2020’lerin başından bu yana Türkiye, Endonezya’ya en az bir düzine Anka ve bir düzine de TB2 İHA sattı. Ancak şimdiye kadarki en önemli sipariş, şüphesiz Şubat 2025’te Baykar ile Endonezya’nın Republikorp şirketi arasında imzalanan ortak üretim anlaşmasıdır. Bu tarihi anlaşma kapsamında Endonezya, toplamda 60 adet TB3 ile Baykar’ın sofistike, çok rollü, yüksek irtifa–uzun havada kalış süresine sahip Akinci insansız hava araçlarından dokuz adet tedarik edecek.
İsrail ve Türkiye’nin İHA sattığı ya da satış için rekabet ettiği ülkelerden, şimdiye kadar bahsedilenlerin hiçbiri birbirleriyle savaş halinde değil ve yakın zamanda böyle bir ihtimal de görünmüyor. İsrail yapımı keşif insansız hava araçları, son zamanlarda Tayland ile Kamboçya arasında yaşanan sınır çatışmalarında Tayland’ın hizmetinde rol oynadı. Elbette Kamboçya’nın elinde herhangi bir Türk yapımı İHA bulunmuyor.
Bu durum, 1940’lardan bu yana Avrupa’daki en büyük savaş olan Rusya-Ukrayna savaşıyla tam bir tezat oluşturuyor. Bu savaşta, rakip Orta Doğu güçleri olan İran ve Türkiye’nin, Avrupa’daki iki düşman tarafa silahlı insansız hava araçları tedarik ettiği çok kısa sürede dikkat çekmişti.
Türkiye’nin TB2’leri, savaşın başladığı 2022 yılının başlarında Kiev’e doğru ilerleyen Rus tanklarını vurmasıyla Ukrayna’da büyük övgü topladı. Aynı yılın ilerleyen dönemlerinde, Rusya tarafından işletilen İran yapımı tek yönlü Shahed-136 dolaşan mühimmat (loitering munition), Ukrayna şehirlerini ve elektrik şebekesini hedef almaya başladı. İran, Shahed tipi İHA’ların üretimini öyle ölçüde dış kaynaklı hale getirdi ki, Rusya artık çok az İran katkısıyla özel olarak üretilmiş varyantlar imal ediyor — ve bildirildiğine göre bu durum Tahran’ı fazlasıyla rahatsız ediyor.
Asya’ya insansız hava aracı ihraç eden Orta Doğu güçleri arasında dikkat çekici biçimde yer almayan ülke İran’dır. Tahran, Orta Doğu, Afrika ve Güney Amerika’ya insansız hava araçları ihraç etti; ancak Asya’nın büyük bir kısmında benzer bir başarı elde edemedi. İlginç bir şekilde, Kuzey Kore yakın zamanda Shahed tarzı insansız hava araçları için kendi üretim hattına sahip olabilir — ancak bu hat Tahran’dan değil, Moskova’dan sağlanacak.
Merhum İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve diğer İranlı yetkililer, 2022 yılında, dünya genelindeki ülkelerin İran yapımı insansız hava araçlarını almak için yarıştıklarını övünerek duyurmuşlardı. O dönemde de görüldüğü gibi, İran’ın, Türkiye’nin çok çeşitli ülkelere askeri İHA ihraç etme konusundaki başarısına ulaşması pek olası değildi. İran, ezeli düşmanı İsrail’e Asya’da anlamlı bir rekabet de sunamadı; ancak ilginçtir ki, Güney Amerika’da bunu belli ölçüde başarmış görünüyor.
Reisi’nin bu övünmesinden henüz iki yıl geçmeden, onu taşıyan helikopterin enkazını bulmaya yardımcı olan bir Türk Akinci insansız hava aracı oldu.
Yukarıda bahsedilen Asya ülkelerinde İsrail ve Türkiye yapımı insansız hava araçlarının birbirine karşı kullanıldığı savaşlar yaşanmamış olsa da, Hindistan ve Pakistan için durum böyle değil.
Rusya-Ukrayna örneğine tamamen benzemese de, 2025 yılının Mayıs ayı başlarında Hindistan ve Pakistan arasında yaşanan kısa ama şiddetli dört günlük çatışma, İsrail ve Türkiye yapımı insansız hava araçlarıyla donatılmış iki ağır silahlı ordunun birbiriyle savaşmasına sahne oldu.
İsrail, onlarca yıldır Hindistan ile askeri iş birliği yürütüyor ve bu ülkeye yukarıda bahsedilen tüm gözetleme modellerinden — Hermes, Heron ve Searcher serileri — önemli miktarda İHA sağlamış durumda. Ayrıca tek yönlü Harop dolaşan mühimmatları da temin etti. Yeni Delhi, bu sonuncu İHA’ları Pakistan’daki radar birimlerine karşı kullandı.
Türkiye, Pakistan’a Bayraktar TB2 ve Akıncı insansız hava araçlarını tedarik etti. Bu arada Ankara, TB2 insansız hava araçlarını Bangladeş’e de sattı; Bangladeş’in bu araçları Hindistan sınırını gözetlemek için kullandığı bildiriliyor.
Bu savaş, o zamandan beri “nükleer silaha sahip komşu ülkeler arasında yaşanan dünyanın ilk insansız hava aracı savaşı” olarak tanımlanıyor ve bu İHA’ların birçoğu Türkiye ve İsrail tarafından satıldı.
Dolayısıyla, Türkiye ve İsrail’in Asya’daki insansız hava aracı yaygınlaşmasında kayda değer bir rol oynamaya devam etmesi kimseyi şaşırtmamalı.
