Vijay Prashad
Kasım ayında, Ekvador Devlet Başkanı Daniel Noboa’nın babası Álvaro Noboa kalp krizi geçirdi. Apar topar memleketi Guayaquil’deki bir kliniğe götürüldü ve durumu stabil hale geldikten sonra New York’taki bir hastaneye sevk edildi. Álvaro Noboa, 1998, 2002, 2006, 2009 ve 2013 yıllarında başkanlık için beş kez başarısız bir şekilde aday oldu, ancak 2023 yılında 35 yaşındaki oğlu Daniel başarıya ulaştı.
Noboa ailesini tanımlayan şey siyasi makamlar değil, Noboa Corporation’ın sahip olduğu zenginliktir. Grupo Noboa, mevcut başkanın dedesi Luis Noboa Naranjo tarafından 1947 yılında kurulan Bananera Noboa S.A.’dan türetilmiştir. Álvaro sayesinde Bananera Noboa, Ekvador’un milyar dolarlık imparatorluğunun kalbi olan Exportadora Bananera Noboa’yadönüşmüştür (Ekvador’un nüfusu 18 milyon olup, bu nüfusun üçte biri derin yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır).
Genişleyen firmanın adında yer alan iki kelime, Noboa ailesinin Ekvador ekonomisi ve siyasi yaşamı üzerindeki etkisini açıkça ifade eder: muz (bananera) ve ihracat (exportadora).
Muz Ticareti
Ekvador dışındaki ülkeler, dünya muz üretiminin çok büyük bir bölümünü gerçekleştirmektedir. Hindistan, muz üretiminin dörtte birinden fazlasını üretirken, Çin dünya üretiminin onda birini gerçekleştirmektedir. Ancak bu ülkeler muz ihraç eden ülkeler değildir, çünkü muz için çok büyük iç pazarları bulunmaktadır. Dünya çapında ihraç edilen muzların yüzde 90’ından fazlası Orta ve Güney Amerika ile Filipinler’den gelmektedir.
Ekvador, dünya muz üretiminin yalnızca yüzde 5’ten biraz fazlasını üretmekle birlikte, üretiminin yüzde 95’ini ihraç etmektedir ve bu da dünya genelinde ihraç edilen muzların yüzde 36’sını oluşturur (Kosta Rika, yüzde 15 ile ikinci sıradadır). Grupo Noboa, Ekvador’unen büyük muz firmasıdır ve bu nedenle küresel muz ihracatında en önemli şirketlerden biridir.
Muzun en büyük ithalatçıları Avrupa Birliği (5,1 milyon ton), Amerika Birleşik Devletleri (4,1 milyon ton) ve Çin’dir (1,8 milyon ton). Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri, Orta ve Güney Amerika’daki (Kolombiya, Kosta Rika, Ekvador ve Dominik Cumhuriyeti) yerleşik tedarikçilerle çalışmakta ve büyük arz sıkıntıları yaşamamaktadır.
Çin, başlıca tedarikçileri olan Kamboçya ve Filipinler ile ilgili sorunlarla karşı karşıya kalmıştır (Çin’in ithal ettiği muzların %50’sini bu iki ülkeden temin etmektedir). Örneğin, Kamboçya El Niño etkisi altında kalmış, bu da yağışların azalmasına, toprak neminin daha fazla tükenmesine ve pestisitlere dirençli zararlıların artmasına neden olmuştur.
Bu tür bir iklim değişikliği olgusu hem Kamboçya’da hem de Filipinler’de muz üretimine ciddi zarar vermiştir. Bu sebeple Çinli ithalatçılar, Hindistan ve Vietnam’daki muz plantasyonlarını genişletmeye yatırım yapmıştır; bu iki ülke, Çin pazarı için gelişmekte olan yeni tedarikçiler olarak öne çıkmaktadır. Ancak Ekvador muzlarının yerini hiçbir şey tutamamaktadır.
Çin Pazarı
2022 ve 2023 yılları arasında, Ekvador’un Çin’e yaptığı muz ihracatı %33 oranında artmıştır. Ancak Ekvador muzlarıyla ilgili sorun, Güney Amerika’dan Çin’e yapılan yolculuğun ithalat birim değerini ton başına 690 dolara yükseltmiş olmasıdır. Bu, Çin pazarı için Ekvador muzlarının Vietnam muzlarından 41 kat daha pahalı olduğu anlamına gelmektedir. Son beş yıl içinde hem Çin hem de Ekvador’daki muz tüccarları ve hükümetleri, Çin’e ihraç edilen muzların maliyetini azaltmaya çalışmıştır.
Birincisi, iki ülke Mayıs 2023’te bir serbest ticaret anlaşması imzalamış ve bu anlaşma, ülkeler arasında ticareti yapılan malların %90’ının gümrük vergisinden muaf olmasını sağlamıştır. Ayrıca muz üzerindeki gümrük vergilerinin önümüzdeki on yıl içinde tamamen kaldırılması kararlaştırılmıştır. Çin, hâlihazırda Ekvador’un en büyük ticaret ortağıdır. Çinli firmaların, muzların gemiye yüklenmeden önce işlenerek ürünlere dönüştürülmesi amacıyla Ekvador’da işleme ve endüstriyel üretim kapasitesine yatırım yapması beklenmektedir.
İkincisi, Çinliler, Güney Amerika ile Çin arasındaki nakliye süresini kısaltmaya büyük önem vermektedir, bu da her iki uçtaki limanların modernize edilmesini gerektirmektedir. Çin hükümeti, Liaoning Eyaleti’ndeki Dalian Limanı ile Tianjin’deki Tianjin Limanı’nı geliştirmiştir. Bu iki liman, konteyner gemilerini rıhtımdan rıhtıma yirmi beş gün içinde taşıyabilmekte, bu da diğer rotalardan bir hafta daha hızlı bir süre sağlamaktadır.
Çin yatırımlarıyla inşa edilen Chancay’daki yeni Peru limanı, Bolivya, Brezilya ve Peru’dan gelen malların Çin’e çok hızlı bir şekilde gidip gelmesini sağlayacaktır. Aynı zamanda yenilenen Ekvador limanları, Puerto Guayaquil ve Puerto Bolívar, Ekvador’dan gelen malların hızlı bir şekilde transit geçişini şimdiden garanti altına almıştır.
Bu arada Kolombiya hükümeti ile Çin hükümeti, Buenaventura Limanı’nın genişletilmesini ve Pasifik (Buenaventura) ile Atlantik (Cartagena) limanlarını demiryolu bağlantısı ile birbirine bağlayacak bir “kuru kanal” inşasını değerlendirmektedir. Bu proje, Panama Kanalı’na doğrudan bir meydan okuma anlamına gelmektedir. Bu nedenle Donald Trump’ın, Panama Kanalı’nı doğrudan ABD kontrolü altına alma konusundaki konuşması gerçekleşmiş olabilir.
Üçüncüsü, Pasifik’in her iki yakasındaki muz tüccarları, limanlarını hem soğuk zincir ürünleri (meyve ve sebzeler gibi) için depolama tesisleri haline getirmek hem de hafif üretimle bu ürünlere işleme yoluyla değer katmak amacıyla modernize etmeye çalışmaktadır. Soğutmalı konteynerler için depolama tesislerinin olması, daha az israf ve malların uzun yolculuğa hazırlanmasında daha hızlı bir süreç sağlamaktadır.
Avrupalı süpermarketler muz fiyatlarında indirime gitmeye zorladıkça, Orta ve Güney Amerikalı ihracatçılar muzlarını Çin’e göndermeye daha istekli hale gelmektedir. Ancak bu durum yalnızca muzlarla ilgili değildir.
Soğuk Muz Savaşı
Amerika Birleşik Devletleri hükümeti, Çinli şirketlerin ve Çin devletinin Latin Amerika’daki ekonomik faaliyetlere katılmasını kişisel bir hakaret olarak algılamaktadır. 2020 yılında, ABD, Çinli bir firmanın El Salvador’daki Pasifik Okyanusu üzerindeki La Unión limanını geliştirmesini engellemiştir. Ancak bu yıl, Peru’nun Pasifik üzerindeki Chancay limanında gerçekleştirilen 3,6 milyar dolarlık iyileştirme projesine katılımını engellemek mümkün olmamıştır. Buna karşılık, ABD, Mayıs 2023’te Ekvador’daki Puerto Bolívar limanında Türk işletmesi Yilport Terminal İşletmeleri’ni geliştirmek için 150 milyon dolarlık bir kredi taahhüt etmiştir. Güney Amerika’ya pahalı Çin Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) projelerinin gelişi artık bir gerçekliktir.
ABD hükümeti, kendi limanlarına yatırım yapmaya ancak yeni başlamıştır (Kasım 2024 için vaat edilen 580 milyon dolar, ihtiyaç duyulan miktarla karşılaştırıldığında oldukça yetersizdir). Kasım 2023’te, ABD, Latin Amerika’daki Çin’in KYG’sine karşı koymayı amaçlayan Ekonomik Refah için Amerika Ortaklığı’nı başlatmıştır. Ancak bu ortaklık, hızlandırıcı olarak yalnızca 5 milyon dolar gibi utanç verici derecede düşük bir miktara sahiptir. Kolombiya, Ekvador ve Peru—ki bu üçü de KYG projelerine dahildir—Ortaklığın üyeleridir, ancak bu üyelikten elde ettikleri kazançlar oldukça sınırlıdır.
Hikâye her zaman bittiği yerde bitiyor gibi görünmektedir. Ticari alanda rekabet edemeyen ABD, askeri gücüne başvurmaktadır. Başkan Noboa, çevresel açıdan hassas GalapagosAdaları’nı ABD’ye, bölgede gözetim yapabilmesi için bir askeri üs olarak kullanma izni vermiştir.
Noboa ailesi, dürüst bir müzakere yürütmek yerine güç kullanma konusunda oldukça deneyimlidir. İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından belgelenen çocuk işçiliğinin sona erdirilmesi ve Ekvador Anayasası’na saygı gösterilmesi için plantasyonlarında bir sendika kuran işçilerle Noboa şirketi hiçbir şekilde ilişki kurmamıştır. Los Álamos plantasyonundaki 12 bin işçi, 6 Mayıs 2002’de greve gitmiştir. On gün sonra silahlı adamlar işçilerin evlerine baskın yapmış, organizatörleri gözaltına almış ve onlara işkence yapmıştır (bir kişi öldürülmüştür).
İşçiler, grevi durdurmadıkları takdirde 60 kadar işçinin bir konteynere konularak yakındaki bir nehre atılacağı yönünde tehdit edilmiştir. İşçilere ateş açılmış ve birçoğu yaralanmıştır. Bacağı kesilmek zorunda kalan Mauro Romero, işverenlerinden hiçbir şey alamamış, masraflarını sendika karşılamıştır. Bu olaylar, Başkan Noboa’nın babasının ve tarım bakanı Eduardo Izaguirre’nin gözetimi altında gerçekleşmiştir. Ancak her ne kadar hikâye bitiyor gibi görünse de bu kişiler mevcut gerçeklerin farkında: Çin ile ticaret yapacaklar, ancak topraklarının bir kısmını ABD’ye askeri üs olarak verecekler.
Vijay Prashad’ın (Noam Chomsky ile birlikte) en son kitabı “The Withdrawal: Iraq, Libya, Afghanistan and the Fragility of US Power” (Geri Çekilme: Irak, Libya, Afganistan ve ABD Gücünün Kırılganlığı), Ağustos 2022’de New Press tarafından yayımlanmıştır.
Kaynak: https://southasiajournal.net/the-banana-road-from-south-america-to-china/
