Tarık Parlak
Hamid Dabaşi, İran doğumlu ve ABD’nin önde gelen muhalif seslerinden biri. Sanattan siyasete kadar geniş bir alanda yazdıkları ile tanınıyor. Muhsin Mahmelbaf, Filistin Sineması: Bir Ulusun Hayalleri, İran Sineması, Şiizm Bir Protesto Dini, İslam’da Otorite, İki Yanılsamanın Sonu: Batı’dan Sonra İslam; çalışmalarından sadece birkaçı.
Metis Yayınları, Hamid Dabaşi’nin İran: Ketlenmiş Halk isimli eserini Emine Ayhan çevirisi sundu. Dabaşi’nin İran’la ilgili eserleri, siyasi, harsi, reelpolitik olarak geniş çerçevede iredeleyen eserler. İran: Ketlenmiş Halk ise kültürel olarak bir idelojinin, kültürel-modernleşme sürecindeki yansımaları ile birlikte takibini sunuyor.
Hamid Dabaşi, İran: Ketlenmiş Halk kitabının başlarında şöyle der: “Fukuyama ve Huntington tarihin kategorik son buluşu ve “Batı”nın tekyanlı olarak galip ilan edilmesini zaferin bir medeniyet soyutlamasına dönüştürülmesiyle bağdaştırarak birbirlerinin tasına su dökmektedirler. Fukuyama bütün alternatif tarih anlatılarının üstüne çarpı atmaya girişir, zira bunlar ezilen ulusların eline imparatorlukların ve bürokratlarının kabarmış kibrinde delik açacak silahlar vermektedir; öte yandan Huntington da bu ulusların küreselleşmiş zorbalığa karşı isyanlarıyla daha iyi başa çıkabilmek amacıyla onları ve onların başkaldırılarını bir avuç uydurma medeniyet kategorisine indirger. Karun’un uzak kıyılarına ait bir şeyler, iki yazarın da kendi kendisini kandırdığını söylüyor bana. Hem dünyevi hem ezeli bir tarih anlayışının dinginliği ile tarihi kendinden uzak tutan teleolojik gayecilik arasındaki anlatısal mesafeden yola çıkarak, İran konulu bu kitabı yazma noktasına geldim.”
Bu duyguların eşlik ettiği bir düşünce dünyası ile kaleme aldığı eserinde Hamid Dabaşi; İran’ın son iki yüzyıllık hikayesinin mezkûr “yerinden yurdundan edilmişlik hissi”nden payını fazlasıyla aldığını savlar.
Dabaşi, İran: Ketlenmiş Halk kitabını sadece akademik ve enformatik veriler ile değil kişisel gözlem, tecrübe, hatıraları ile birlikte ele alıyor. Bu kişisel aktarımlar ile kitapta anlattığı süreçlerin toplumdaki karşılıklarını lokal verilerle desteklemiş oluyor. İran: Ketlenmiş Halk bu üslubu ile akademik bir gözlemden ziyade İran’da yaşanmış bir toplumsal hissiyatın siyasi-analiz perspektifte bulduğu aksilerini aktarıyor.
Hamid Dabaşi, eserinde hazır mevcut siyasi anekdotlar aktarmak yerine, sahici araştırmaların peşinde olanlar için yerinden örnekler veriyor ki, kendi üslubunca yaptığı kavramsallaştırmalar da bölgeyi ve politik geleceği gerçekten önemseyenler için siyasi analizler sunuyor.
Hamid Dabaşi, modernlik ve İslami ideoloji bağlamında tarihsel verilerle desteklediği tezlerini sekiz başlık altında toplamış. : Sınırları Olmayan Uluslar Üstüne, Sömürgeci Modernliğin Şafağı, Meşrutiyet Devrimi, Pehleviler, İslam Devrimi, Yeniden Yapılanma ve Reform, İslami İdeolojinin Sonu . İran: Ketlenmiş Halk bu anlamda alternatif bir tarih anlatısı sunma çabasıdır.
Bu alternatif tarih anlatısı çabası bilindik gelenek-modernizm tartışmasına dahil olmadan “sömürgecilik karşıtı modernlik” tabirini öne çıkarıyor ki, bu da müellifin kendi özel kavramsal vurgusudur ve kitap mevcut algıların tahlil açısından önemli bir noktadır. Hem bir fikir hem de tarihsel bir gerçek olarak günümüz İran’ının birbirine tamamen zıt iki gücün diyalektik sonucu olduğuna değinen yazar, sömürgecilik karşıtı modernliğin İran için hem ıstırab sebebi hem nimet olduğunu vurguluyor ve İran’daki fasılasız buhranlı siyasi hayatı bu bağlama oturtuyor.
Hamid Dabaşi, yaşadığımız süreci anlama noktasında, bölgenin şu an içinde bulunduğu sürecin etkileri ile birlikte kapsamlı bir bakış sunuyor. Her çeşit muhalif sesler ile durum gerçekliğinin analizini, ‘anlayarak’ yapmaya aday olan İran: Ketlenmiş Halk kitabı demokrasinin bölgemiz için ne kadar ‘ince ayar’ teşkil ettiğini hissettiren bir güncel çalışmadır.
“Amerikalıların İran’da veya dünyanın herhangi bir yerinde demokrasinin gelişmesini sağlamasının tek yolu, demokrasiyi öncelikle kendi ülkelerinde yeniden yürürlüğe koyup korumalarıdır.” diyen Dabaşi’nin kitabı, bölgenin yayılmacı politik konjönktrünü anlama açısından başvurulması gereken bir anliz metnidir.