Sevranur Yetkin
“İnsanların derisi ve acıları üzerinde beyaz bir kağıt var*
Ama zayıf noktaların ortasında, karanlıkta bir güneş (yeniden) doğuyor
Ve sessizlikten, özgürlüğü arayan bir ses doğacak”
(Liberta- Al Bano Carrisi & Romino Power)
70’lerin organik ruhu mu yoksa günümüzün dijital devrimi mi?
70’lerden günümüze hem müziğin yapısı hem de dinlenme alışkanlıkları kökten değişti. Müziğin evrimi hem teknolojik hem de kültürel değişimlerden büyük ölçüde etkilendi.
70ler, rock müziğin altın çağıydı. Led Zeppelin, Pink Floyd, Queen gibi grupların devriydi. Analog kayıtlar, kasetler ve plaklar kullanılıyordu. Daha sonra Michael Jackson, Madonna gibi isimlerle pop müzik zirve yaptı. MTV’nin doğuşuyla müzik klipleri büyük önem kazandı. Eskiden daha uzun introsu ve enstrümantal bölümleri olan şarkılar yaygındı. Şarkılar teknik olarak genellikle “verse (dize) – chorus (nakarat) – verse – bridge (köprü) – chorus“ şeklindeydi.
Sololar ve uzun enstrümantal bölümler sık kullanılırdı.
5-7 dakikalık şarkılar bile radyolarda çalınabiliyordu.
Analog enstrümanlar (gerçek davul, bas gitar, elektro gitar, piyano) kullanılırdı.
Canlı çalma esastı, kayıtlar grup olarak stüdyoda yapılırdı.
Gitar soloları çok önemliydi (Pink Floyd, Deep Purple, Led Zeppelin). Güçlü, doğal ve duygusal vokaller ön plandaydı. Soul ve disco müzikte daha güçlü, teknik sesler kullanılırdı (Aretha Franklin, Stevie Wonder). Şarkılar tek seferde, canlı kaydedilirdi. Kayıtlarda “hata”lar kalabiliyordu ama bu, şarkılara daha doğal bir his katıyordu. Dünyaya mesaj veren içeriklerde besteler seslendirilirdi.
“Hayatımın yarısı kitapların içinde yazılmış sayfalarda
Aptallar ve bilgeler ile yaşadım ve öğrendim
Bunun doğru olduğunu biliyorsun
Her şey sana geri döner”
(aerosmith-dream on)
Gönül dağı yağmur yağmur boran olunca
Akar can özümde sel gizli gizli
Bir tenhada can cananı bulunca
Sinemi yaralar yar oy
Dil gizli gizli dil gizli gizli
Dost elinden gel olmazsa varılmaz
Rızasız bahçenin gülü derilmez
Kalpten kalbe bir yol vardır görülmez
Gönülden gönüle gider yar oy
Yol gizli gizli yol gizli gizli (neşet ertaş gönül dağı)
Dünyaya geldiğim anda
Yörüdüm aynı zemanda
İki gapılı bir handa
Gediyorum gündüz gece (aşık Veysel)
1990’larda CDler en çok kullanılan müzik formatı haline geldi. 2000lerde ise internet, MP3 müzik dinleme alışkanlıklarını değiştirdi. Pop müzik hakimiyetini sürdürüyordu. Elektronik dans müziği (EDM) geniş kitlelere ulaştı.
“Sahip olduklarımıza dayanmalıyız
Çünkü fark yaratmaz
Başarıp başarmamamız
Birbirimize sahibiz ve bu yeterli
Aşk için… Bir şans vereceğiz
Yarı yoldayız
Duayla yaşayarak
Elimi tut ve başaracağız, Yemin ederim
Duayla yaşa”
(bon jovi- livin on a prayer)
2010larda Spotify, Apple müzik gibi platformlar müzik endüstrisini dönüştürdü. Hip-hop ve rap dünya genelinde en popüler türler haline geldi. K-pop küresel bir fenomen haline geldi. Bu süreçte sosyal medya ve Youtube, müzik keşfetme ve üretme sürecini değiştirdi. Günümüzde ise TikTok gibi platformlar viral müzik trendlerini belirlemeye başlarken, yapay zeka destekli müzik prodüksiyonları ortaya çıktı ve sanal konserler gelişti. Şarkılar çok daha kısa, ortalama 2-3 dakika sürüyor.
Daha hızlı başlayan ve tekrarlayan yapılar tercih ediliyor.
Intro süresi çok kısaldı (dinleyicinin ilgisini hızlı çekmek için).
TikTok ve Spotify gibi platformlar, daha “anlık yakalayan” şarkılar üretilmesine neden oldu. Dijital prodüksiyon ağırlıkta (bilgisayarda yapılan beat’ler, loop’lar).
Otomatik akort (Auto-Tune) çok yaygın.
Gerçek davullar yerine 808 kick’ler ve elektronik ritimler tercih ediliyor. Vokal melodileri daha düz, az varyasyonlu.
Şarkıcılar, TikTok ve sosyal medya trendlerine uygun bir şekilde söylemeye başladı.
Rap vokalleri ve melodik rap ön planda (Drake, Travis Scott, Doja Cat). Tamamen dijital ortamda müzik üretiliyor.
Şarkılar katman katman (track-by-track) kaydediliyor.
Hatalar kolayca düzeltiliyor, her şey “mükemmel” hale getiriliyor.
Beat’ler, bilgisayar üzerinden tamamen dijital olarak üretiliyor (örneğin, pop ve rap müzik).
1970’lerin müziği daha enstrümantal, uzun sololar içeren, organik ve analog iken, günümüz müziği daha kısa, hızlı tüketilen, dijital prodüksiyon tekniklerine dayanan bir yapıya sahip…
Genel olarak müzik, teknolojinin ve kültürel değişimlerin etkisiyle evrildi. 1970’lerden bugüne analogdan dijitale, fiziksel albümlerden streaming platformlarına, rock’ın altın çağından hip-hop’un küresel hakimiyetine kadar büyük bir dönüşüm yaşandı. Eskiden kalpten söylenen, anlatımıyla ruha hitap eden müzikler şimdi deyim yerindeyse bağırsaklardan atılır hale geldi… Şarkıların anlam olarak tamamen içi boşaltılmış durumda…
Gelinen nokta artık şu;
“En sarışınlar bende var”, “hav hav hav, rav rav” “dudaklar lolipop ahh”
“Bu apartman dairesini kulübe dönüştür (Uh-huh, uh-huh)
İçki, dans, sigara, çılgınlık, bütün gece parti yapmaktan bahsediyorum (Hadi)
Şerefe, şerefe, kızım, naber? Oh-oh, oh” (A.P.T)