Kritik Bakış
Bugün 23 Nisan. Açılan Millet Meclisi’nin başkanı Mustafa Kemal’in ilk resmi dış yazışması 26 Nisan 1920 tarihli Lenin’e mektubudur. Gündeme getirilmeyen bu mektubun 2’inci maddesinde Kafkas İslam Ordusu’nun bağımsızlığına kavuşturduğu Azerbayan ve Acarya bölgesinin devlet sınırlarına dahil olduğu Gürcistan’ın Sovyetlere dahil edilmesi teklif edilmiş, ardından her ikisi de Kızılordu tarafından işgal edilmiştir. Bu taahhüd, Enver Paşa ekibinin Berlin’de çıkardığı “Liva-ül İslam Dergisi”nde şiddetle protesto edildi. Kamuoyunda pek bilinmeyen bu mektup metni aşağıdaki gibidir:
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Moskova Sovyet Hükümetine birinci teklifnamesidir
1) Emperyalist hükümatı (hükümetleri) aleyhine hareketi ve bunların taht-ı tahakküm ve esaretinde bulunan mazlum insanların tahlisi (kurtarılması) gayesini istihdaf eden (güden) Bolşevik Ruslar’la tevhid-i mesai (işbirliğini) ve harekâtı kabul ediyoruz.
2) Bolşevik kuvvetleri Gürcistan üzerine harekât-ı askeriye yapar, veyahut takip edeceği siyaset ve göstereceği tesir ve nüfuzla Gürcistan’ın da Bolşevik ittifakına dahil olmasını ve içlerindeki İngiliz kuvvetlerini çıkarmak üzere bunlar aleyhine harekâta başlamasını temin ederse Türkiye hükümeti de emperyalist Ermenistan hükümeti üzerine harekât-ı askeriye icrasını ve Azerbaycan hükümetini Bolşevik zümre-i düveliyesine ithal etmeyi taahhüt eder.
3) Evvelâ millî topraklarımızı taht-ı işgalde bulunduran emperyalist kuvvetleri tard ve âtiyen emperyalizm aleyhine vuku bulacak mücadelât-ı müşterekemiz için kuvay-ı dâhiliyemizi taazzuv ettirmek üzere şimdiden ilk taksit olarak beş milyon altının ve takarrür ettirilecek miktarda cephane ve sair vesait-i fenniye-i harbiye ve malzeme-i sıhhiyenin ve yalnız şarkta icray-ı harekât edecek olan kuvvetler için erzakın Rus Sovyet Cumhuriyetince temini lâzımdır.
Ankara 26 \ Nisan \1336(1920)
Büyük Millet Meclisi Reisi
Mustafa Kemal
Kaynak: Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991, sayfa 318.
Bu mektuptan iki gün sonra, Kızıl Ordu 28 Nisan 1920’de Bakü’ye girmiş ve aynı gün Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir. Bu işgalden önce, Azerbaycan’da bulunan Enver Paşa’nın amcası Halil (Kut) Paşa’ya Kazım Karabekir şu şifreyi çekmiştir:
“Sizin, Enver ve Nuri Paşaların şimdi başta gelen vazifeleriniz, Sovyet idaresini Türk hududuna kadar ulaştırmak olmalıdır. Bu yolda yürünmesi lazımdır. Aksi takdirde hareket edilecek olursa, bu başkalarının işine yarayacaktır.” (Sorgun, M.Taylan, Kütûlamare Kahramanı Halil Paşa’nın Anıları, Bitmeyen Savaş, s.324). Halil Paşa hatıralarında, “Tabii bu acı talimatı kabul etmek benim için imkânsızdı. Sovyet hududunu Türkiye’ye kadar ulaştırmak açıkça Azerbaycan’ı Ruslara teslim etmek demek oluyordu. İstiklâli ve istikbali için emek sarfettiğimiz Azerbaycan’ı rengi ne olursa olsun, Rusların idaresi altında bırakmayı bir vatan parçası saydığım Azerbaycan’a ihanet sayardım. Bu benim ve öteki Türk paşalarının madden ve manen intiharından başka bir şey olamazdı, üstelik Anadolu’da istiklal için döğüşürken…”(Sorgun, M.Taylan, age, s.324).
Neticede Bakü, Ruslara teslim edilir.
Bu taahhüd, Enver Paşa ekibinin Berlin’de çıkardığı “Liva-ül İslam Dergisi”nde şiddetle protesto edildi.
Halil Kut Paşa da Mustafa Kemal’in bu işe öncülük teklifini reddeder..
Kaynak: Stratejik Düşünce Enstitüsü, http://www.sde.org.tr/tr/kose-yazilari/1088/dr-abdullah-cevdetle-istiklal-harbi-uzerine-1922-yilinda-yapilan-ilginc-bir-mulakat.aspx’ den alınmıştır.
Ayrıca bkz:https://atam.gov.tr/wp-content/uploads/2024/10/Hasan-CICIOGLU.pdf
