Thalif Deen
Silahlanma Gelirlerindeki Artış ve Yükselen Can Kayıpları, Devam Eden Askerî Çatışmalar ve İç Savaşları Gözler Önüne Seriyor
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) yayımladığı yeni verilere göre, en büyük 100 silah üreticisi şirketin silah satışları ve askerî hizmetlerden elde ettiği gelirler 2024 yılında %5,9 artarak 679 milyar dolarla rekor seviyeye ulaştı.
Ukrayna ve Gazze’deki savaşlar, küresel ve bölgesel jeopolitik gerginlikler ve giderek artan askeri harcamaların etkisinde dolayı talebin artmasıyla küresel silah gelirleri 2024’te keskin bir şekilde arttı.
Silah satışları ve küresel askerî harcamalar konusunda otorite kabul edilen kaynaklardan biri olan SIPRI’ye göre, 2018’den bu yana ilk kez, en büyük beş silah şirketinin tamamı silah gelirlerini artırdı.
Şu anda Ukrayna, Gazze, Myanmar, Sudan, Irak, Libya, Fas, Suriye, Yemen, Haiti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DKC), Somali ve Batı Sahra gibi ülkelerde bir dizi silahlı çatışma ve iç savaş yaşanmakta; bu durum hükümetlerden ve isyancı gruplardan silah talebinin sürekli artmasına yol açmaktadır.
Küresel silah satışı gelirlerindeki artışın büyük kısmı Avrupa ve ABD merkezli şirketlerden kaynaklansa da, Top 100’de yer alan dünyanın tüm bölgelerinde yıllık bazda artışlar görüldü. Tek istisna, Çin silah sanayindeki sorunların bölgesel toplamı düşürdüğü Asya ve Okyanusya oldu.
Gelirlerdeki ve yeni siparişlerdeki artış, birçok silah şirketini üretim hatlarını genişletmeye, tesislerini büyütmeye, yeni iştirakler kurmaya veya satın almalar gerçekleştirmeye sevk etti.
SIPRI Askerî Harcamalar ve Silah Üretimi Programı Araştırmacısı Lorenzo Scarazzato; ‘Geçen yıl küresel silah gelirleri, üreticilerin yüksek talebi fırsata çevirmesiyle, SIPRI tarafından kaydedilen en yüksek seviyeye ulaştı’ dedi.
‘Şirketler üretim kapasitelerini artırmakta olsa da, maliyetleri ve teslimat takvimlerini etkileyebilecek bir dizi zorlukla karşı karşıyalar.’
Avrupa’da (Rusya hariç) Top 100 içinde yer alan 26 silah şirketinden 23’ünün silah satış gelirleri arttı. Bu şirketlerin toplam silah satış gelirleri %13 artarak 151 milyar dolara yükseldi. Bu artış, Ukrayna’daki savaş ve Rusya’dan kaynaklanan tehdit algısıyla bağlantılıydı.
Ancak silah gelirlerindeki ve askerî harcamalardaki artış, sivil halk üzerinde yıkıcı etki yaratarak can kayıplarını artırdı.
2025 Kasım ayının ortalarından sonlarına doğru Gazze Sağlık Bakanlığı, 7 Ekim 2023’ten bu yana savaşta çoğunluğu sivil olmak üzere 70.000’den fazla Filistinlinin öldürüldüğünü bildirdi.
Rusya-Ukrayna savaşındaki can kaybı tahminleri ise büyük farklılıklar gösteriyor ve doğrulanması zor; zira her iki taraf da askerî kayıp sayılarını devlet sırrı olarak görüyor.
Yine de İngiltere Savunma Bakanlığı ve Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi (CSIS) gibi kaynaklar, Rus askerî kayıplarının (ölü ve yaralı) 1 milyonun üzerinde olduğunu belirtiyor; bu “şok edici ve korkunç bir dönüm noktasıdır”.
Ukrayna askerî kayıplarının (ölü ve yaralı) ise yaklaşık 400.000 olduğu tahmin ediliyor.
Kaliforniya merkezli RootsAction’un kurucu ortağı, ulusal direktörü ve aynı zamanda Kamu Doğruluk Enstitüsü’nün icracı direktörü ve “Savaş Görünmez Kılındı: Amerika, Askerî Makinesinin İnsani Bedelini Nasıl Gizliyor” adlı kitabın yazarı Norman Solomon, IPS’e yaptığı açıklamada, savaş işinin kârlı bir ölüm işi olduğunu ve bunun 2025’te hiç olmadığı kadar belirginleştiğini söyledi.
‘Yüksek teknoloji silahların alıcıları ve satıcıları, ölümü hatırlatan, ürpertici bir kucaklaşma içinde ve bu kucaklaşmanın sonuçlarını savaş alanında, sivil acılarda ve çocuklar açlıktan ölürken kâr peşinde koşanların ziyafet çektiği göze daha az görünen kaynak katliamında görmek mümkün.’
Amerika Birleşik Devletleri dünyanın en büyük silah tüccarı olarak öne çıkıyor. Yakınına yaklaşan başka bir ülke yok. Solomon, son yıllarda silahların saldırgan, ölümcül bir şekilde kullanılması konusunda Rusya’nın Ukrayna’daki savaş, İsrail’in ise Gazze’deki savaşla öne çıktığını söyledi.
“ABD’li silah üreticilerinin Ukrayna savaşından ve İsrail’in Gazze’ye yönelik yürüttüğü soykırımdan muazzam kârlar elde ettiği açıkça anlaşılmalıdır. Bu kârlar, Ukraynalı ve Rusların karşılıklı yok oluşu sürdükçe ve İsrail, Filistinli sivillerin hayatlarını yok etmeye yönelik politikalarını sürdürdükçe devam edecektir.”
“Birçok ülkenin büyük silah ihracatçıları olduğu ve faaliyetleri nedeniyle hepsinin kınanması gerektiği bir dünyada, Amerika Birleşik Devletleri katliam niteliğindeki ticarette açık ara liderdir” diye vurguladı.
“ABD’nin bu tür bir ticarette mükemmel performans sergilemesi, ülkenin siyasal ekonomisine ve yönetişim güç yapısına işlemiş ahlaki bir çürümüşlüğün göstergesidir. Şiddet içermeyen ve kararlı muhalefet hareketleri, Martin Luther King Jr.’ın “militarizmin çılgınlığı” olarak adlandırdığı şeye son verilmesini zorlamak için hayati önem taşıyacaktır,” dedi.
Uluslararası insan hakları uzmanı ve İşkence Mağdurları Merkezi Başkanı ve CEO’su Dr. Simon Adams, IPS’e verdiği demeçte, dünyanın pek çok yerinde cezasızlığın, artan çatışmaların ve giderek artan otoriterliğin damgasını vurduğu bu yeniçağda küresel silah satışlarında mide bulandırıcı bir artış yaşandığını söyledi.
Silahlar, dronlar, füzeler ve diğer silahlar büyük silah üreticisi ülkelerden ve şirketlerden geliyor, ancak bunun bedelini Ukrayna, Gazze, Sudan ve başka yerlerde siviller canlarıyla ödüyor, dedi.
“Küresel silah ticaretinin artışı ile şu anda, dünyada II. Dünya Savaşı’ndan bu yana en yüksek sayı olan 123 milyon insanın yerinden edilmiş olması arasında doğrudan bir ilişki var.”
“Küresel sorunlara yönelik insani çözümlere daha fazla yatırım yapacak hükümetlere ihtiyacımız var; her yıl milyarlarca doları yeni, parlak ölüm makinelerinin üretimi ve pazarlanmasına harcayan hükümetlere değil.”
“Silah tüccarının; köle tüccarı, insan kaçakçısı veya uyuşturucu satıcısı gibi uluslararası bir kanun kaçağı ve parya olarak görüleceği günü özlüyorum. Silah tüccarının insani ilerlemeye tamamen aykırı, ahlaksız bir suç teşebbüsünün parçası olan biri olarak görüleceği günü” dedi.
Bir yanıt istenmesi üzerine BM Sözcüsü Stephane Dujarric, 1 Aralık’ta gazetecilere, “her gün insani operasyonlarımızı finanse etmek için verdiğimiz mücadeleyle karşılaştırıldığında silah satışlarına giden para miktarının tiksindiriciliği” hakkında konuştu.
“Üye Devletlerin kendilerini savunmak için ordulara ihtiyaç duymasını anlıyoruz. Ancak, bu sektöre akan para miktarı ile insani yardım ve kalkınma sektörlerinden çekilen para miktarını karşılaştırdığınızda durum, hepimize üzerinde düşünmemiz gereken çok şey sunuyor,” dedi.
Bu arada SIPRI’ye göre, 2024’te Top 100 içindeki ABD silah şirketlerinin toplam silah gelirleri %3,8 artarak 334 milyar dolara ulaştı; sıralamada yer alan 39 ABD şirketinin 30’u silah gelirlerini artırdı.
Bu şirketler arasında Lockheed Martin, Northrop Grumman ve General Dynamics gibi büyük silah üreticileri de bulunuyordu.
Bununla birlikte, F-35 savaş uçağı, Columbia sınıfı denizaltı ve Sentinel kıtalararası balistik füze (ICBM) gibi ABD öncülüğündeki kilit programlarda geliştirme ve üretim, yaygın gecikmeler ve bütçe aşımlarıyla boğuşmaya devam ediyor.
ABD’deki en büyük silah üreticilerinin birçoğu aşırı harcama sorunlarından etkileniyor; bu da önemli yeni silah sistemlerinin ve mevcut sistemlerin yeni versiyonlarının ne zaman teslim edilip konuşlandırılabileceğine dair belirsizlik yaratıyor.
SIPRI Askerî Harcamalar ve Silah Üretimi Programı Araştırmacısı Xiao Liang; ‘Gecikmeler ve artan maliyetler, kaçınılmaz olarak ABD’nin askerî planlamasını ve askerî harcamalarını etkileyecektir’ dedi.
‘Bu durum, ABD hükümetinin aşırı askerî harcamaları azaltma ve bütçe verimliliğini artırma çabaları üzerinde domino etkisi yaratabilir.’
Thalif Deen, IPS Birleşmiş Milletler büro şefi ve Kuzey Amerika bölge direktörüdür ve 1970’lerin sonlarından bu yana BM’yi takip etmektedir.
Tercüme: Ali Karakuş
