Tarık Parlak
Osman Turan’ın ilk baskısı 1971 yılında yani Anadolu’nun fethi-Türkiye Devleti’nin kuruluşunun 900.yıl dönümünde yayınlanan Selçuklular ve İslamiyet isimli eseri, birden fazla araştırmasının yekünü.
1071 yılına atfen yayınlanan eser, hem Turan’ın hem de başka diğer araştırmacıların telif eserlerinin devamı olarak yayınlanmış.
Bu eser Osman Turan’ın yoğun olarak çalıştığı Selçuklular üzerine olan eserlerinin (Selçuklular Zamanında Türkiye ile Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti) yanı sıra Selçuklular, Türklük, İslamiyet bağlamında ekonomik, sosyal ve siyasi araştırmaların demeti gibi.
Bu eserde toplam 9 metin var: Türkler ve İslamiyet, Selçuklular Zamanında Türkiye, Türkiye Selçuklularında Toprak Hukuku, Selçuk Kervansarayları, Selçuklular Zamanında Sivas Şehri, Orta Çağlarda Türkiye-Kıbrıs Münasebetleri, Satuk Buğra Han Menkıbesi ve Tarih, Reşidüd-din ve Türk Tarihi, Irak Türkleri Meselesi.
Anadolu’nun, Selçuklular elinde külli/topyekün bir inkılaba uğradığını belirten Turan, bu eserindeki araştırmalarında çeşitli yönlerden Selçuklu tecrübesini, medeniyet dökümü farkı ile sosyal, ekonomik, siyasi ve kültürel ve tarihi açılardan ele alıp, tarihten bir ‘yekpare hamle’ örneği sunuyor.
Bir giriş ve mühim bir açıklama başlığı olan Türkler ve İslamiyet’te; Şamani Türklerin dini anlayışlarının “vahdaniyetçi bir seviye” olduğunu belirten Osman Turan, bu bölümde önümüzde duran bir “hars buhranımızdan” bahsediyor ve dikkatleri orada topluyor. Çözülmesi gereken bir meseleyi bilmeyenlere duyurup, bilenleri görev başına davet ediyor.
Selçuklular Zamanında Türkiye başlıklı bölümde, Anadolu’nun fethinden beylikler dönemine dek geçen zamanın anahatlarını sunuluyor ve Anadolu’daki zuhur eden Selçuk devriminin ve devrimin, tarihi alt üst eden muhteşem seyrini sunuluyor.
Türkiye Selçuklularında Toprak Hukuku başlıklı Paris’te 1948 yılında sunulmuş akademik tebliğde, Selçuk Türkiyesinde arazilerin devlet mülkiyetine tabi oluşunu ifade edilen ve fetih hukuku, mülkiyet tasavvuru ve Türk töresinin sosyal ve ekonomik hayattaki ahenginden bahsedilen bu bölümde, Osman Turan, Ortaçağ’da Türkiye İktisat Tarihi başlıklı çalışmasının müjdesini veriyor. Lakin biliyoruz ki bu eserin tamamlanmasına fırsat bulamadan vefat ediyor.
Selçuk Kervansaraylarında, Turan kervansarayların güvenlik ve ekonomik hayat için önemini anahatları ile çizerken önümüze şu tespiti bırakıyor: Bizans zamanında Anadolu’nun maruz kaldığı ekonomik çöküntü ve gerileyişe nazaran, sonraki süreçte Selçukluların kılıçlarının gölgesinde Anadolu’nun ticaret devrimi gerçekleşmiş ve hem Anadolu hem de çevresi için ekonomik inkişaf zuhur etmiştir. Bu da tarihin ekonomik ilerleyişinin Anadolu’da ve Türkler eliyle olduğunu göstermektedir.
Diğer metinler ile birlikte Osman Turan’ın bu kitabı bize Selçuklular başta olmak üzere Anadolu coğrafyasında Türklerin elinde zuhur eden İslam medeniyetinin görünmeyen yüzünü sunuyor. Okuyucunun (tam kitabın ilk baskısının yapıldığı dönem dikkate alındığında ve müellifinin siyasi kariyerine de baktığında) sıradan, donuk ve sönük bir akademik çalışmadan ziyade tarihin örnekliği ışığında gelişen ‘bir medeniyet bilincini seyir ve takip konusunda uyarıldığını iddia edebiliriz.
Selçuklular ve İslamiyet, müstakil metinlerden oluşmakla birlikte müellifinin özellikle Selçuklular Zamanında Türkiye ile Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti başlıklı eserlerinde ortaya koyduğu anlayış ve birikimin birer denenmesi ve örneklerini sunmuş oluyor. 1071 Malazgirt savaşı ile başlayan Türkiye devletinin 900. Yılında yayınlanan Selçuklular ve İslamiyet; okuyucusuna “Hangi devlet?”, “Hangi tarih?”, “Hangi toprak?”, “Neyin inkişafı?” sorularını hatırlatıyor.