Türkiye’nin Senegal’deki Cazip Hamlesi
Göç Uzmanı İlişkilerin Perde Arkasını Anlatıyor
Türkiye, 1998 yılında benimsediği “Afrika’ya Açılım” politikasıyla Afrika’da bir güç merkezi kurmaya çalışıyor.
İnsani yardım, siyaset ve ekonomik iş birliğine dayanan Afrika Eylem Planı, Batı Afrika’ya yönelmiş durumda.
Bir göç çalışmaları uzmanı olarak, Dakar ile İstanbul arasındaki aracı yapıların, sosyal ağların ve ulusötesi e-ticaretin biçimlerini analiz ettim. Ayrıca göçmenler, tüccar ağları ve İstanbul ile Dakar arasında bagaj haklarını kullanarak küçük paketler taşıyan “ücretsiz yolcular” da dahil olmak üzere bu sürece dahil olan kişilere de bakıyorum.
Çalışmam, aktif ulusötesi ticaretin ve daha az görünür olan, döngüsel fakat stratejik bir göç biçiminin altını çizmektedir. Görüşmeler esas olarak Dakar ile İstanbul arasında gidip gelen tüccarlara, ücretsiz yolculara (çoğunlukla Senegalliler) ve diğer Senegalli iş insanlarına odaklandı. WhatsApp, TikTok ve Facebook gibi sosyal medyanın gücünü kullanan bazıları, Senegal’de ikamet etmelerine rağmen Türkiye ile düzenli olarak ticaret yapmaktadır. Diğerleri ise iki ülke arasında gidip gelmektedir.
Senegal ile Türkiye arasında insanların hareketinin kolaylaşmasının, Türkiye ile Senegal arasında mal dolaşımının artmasını sağladığı sonucuna vardım.
Bu başarının arkasında birçok etken bulunmaktadır. Bunlar arasında Türk vizesi almanın kolaylığı ve uçak seyahati (ve Türk Hava Yolları’nın sözde “ücretsiz yolculara” sunduğu indirimler) yer almaktadır. Ayrıca her iki ülkede tarihsel kökenleri olan Müslüman ağlar (Muridiyya ve Tijaniya tarikatlarına mensup Sufi Müslümanlar) da mevcuttur.
2021 yılında, iki ülke arasındaki ticari, sınai ve yatırım alışverişlerinin hacmi, 2008’deki 91 milyon ABD dolarının üzerindeyken, 540 milyon ABD dolarını aşmıştır. Senegal Başbakanı Ousmane Sonko’nun Ağustos 2025’te Türkiye’ye yaptığı son ziyaret sırasında, iki ülke de ikili ticareti 1 milyar ABD dolarının üzerine çıkarmak istediklerini ifade etmiştir.
Tarihsel Bağlar
Senegal ile Türkiye arasındaki işbirliği ve diplomatik ilişkiler, 1900’lü yılların başlarına, İstanbul ile kurulan temasları sürdürmek amacıyla Dakar’da fahri bir konsolosluk açılmasına kadar uzanır. Bu ilk temaslar, Batı Afrika’nın ekonomik potansiyelini keşfetmeyi amaçlayan Türk diplomasisinin başlangıcıdır.
İlk Türk büyükelçisi 1963 yılında Senegal’e atanmıştır. Türkiye’deki ilk Senegal büyükelçiliği ise 2006 yılında açılmıştır.
Senegal’in Türkiye’ye ihracatında pamuk, balıkçılık kaynakları, tahıllar, meyveler ve deriler yer alırken; Türkiye’den çelik, mobilya ve yedek parça ithal edilmektedir.
Bu işbirliği savunma, güvenlik ve kültür alanlarına da uzanmaktadır. 2020 yılında, ilerleyen yıllarda Senegal’de bir Türk kültür merkezinin inşası planlanmıştır.
2017 yılında Türkiye, ülkede yaşayan 1.400’den fazla Senegalli’nin durumunu yasallaştırmıştır. Türkiye’deki Senegalli sayısı farklı kaynaklara göre değişiklik göstermektedir. 2000’li yılların ortalarından bu yana, birkaç bin Senegalli’nin Türkiye topraklarında yaşadığı ya da buradan geçtiği tahmin edilmektedir.
Özellikle kadınlar olmak üzere birçok Senegalli tüccar ve sosyal ağ girişimcisi, son 15 yılda İstanbul’a iş gezileri yapma ve hatta Senegal’den ayrılmadan ticaret ilişkilerini geliştirme fırsatını değerlendirmiştir. Bu durum, Senegallilerin Avrupa’ya yönelik göç dinamiklerini değiştirmiş ve bazı tüccarların Türk ithalatında uzmanlaşmasına olanak tanımıştır.
Bu ithalatlar ve özellikle Türk ürünleri, Senegal’de yaygın olarak bagassu Turkii adıyla bilinir. Bu ürünler arasında kozmetik, ev aksesuarları, giyim ve teknoloji ürünleri yer almaktadır.
Dakar ve İstanbul Arasındaki Gidiş-Dönüş Dinamikleri
Görüşülen tüccarlar, Çin’e seyahat masraflarının yüksekliği ve Çin’le yaşanan vize sorunları nedeniyle toptan tedarik merkezi olarak İstanbul’u tercih ettiklerini belirtti. İstanbul’da Senegallilerin çoğu yük “nakliyecisi” ya da ücretsiz yolcu olarak çalışmakta; bu roller kapsamında Senegal’e ve diğer Batı Afrika ülkelerine vergisiz paketler taşımaktadırlar.
Bu kişileri, Türkiye’den deniz yoluyla büyük miktarda mal ve ürün taşıyarak Senegal’e ulaşan “kargo” göçmenlerinden ayırt ediyoruz.
Daha az miktarda mal taşıyan ücretsiz yolcular uçakla seyahat etmektedir. Ancak mallarının geri kalan kısmını da sıklıkla kargo göçmenleri aracılığıyla deniz veya kara yoluyla göndermektedirler.
Dakar ile İstanbul arasında geliştirdikleri gidiş-dönüş dinamikleri, uçak biletlerinde sağladıkları tercihli fiyatlara dayanmaktadır. Bagaj haklarını esas alan ücretli bir paket taşıma sistemi kurmuşlardır.
İzin verilen 46 kg sınırını aşamayan normal yolcuların aksine, ücretsiz yolcular her seyahatte 100 kg’a kadar yük taşıyabilmektedir. Bu imkânı, genellikle Türk Hava Yolları ve Air Algérie gibi şirketlerin sunduğu seyahat kampanyaları ve sadakat kartları sayesinde bilet ücretlerinde %50’ye varan indirimlerle elde etmektedirler. Ancak sıklıkla aşırı yük taşımaları nedeniyle, normal ithalat anlaşmalarından faydalanmaları mümkün olmamaktadır; bu yüzden tercihli tarifelerden yararlanmaktadırlar.
Ücretsiz yolcular, ayrıca kargo olarak ücretlendirilecek ek bagaj taşıma seçeneğine de sahiptir. Ayda düzenli olarak iki ya da üç kez gidiş-dönüş uçuşu gerçekleştirmektedirler.
İlerleme Adımları
Bu çalışma, daha ileri analizler için dört farklı alan açmaktadır.
Birincisi, Senegal’den Türkiye’ye ve Türkiye’den Senegal’e taşınan malların hacmi, bu taşımayı gerçekleştiren kişiler ve elde ettikleri gelir üzerine çalışmalar yapılmalıdır. Böylece her iki devlet de veri toplama, uygun hizmetlere erişim, değişim platformları, beceri ve deneyim gibi çeşitli yollarla yeni istihdam olanaklarının yaratılmasında bu kişileri daha iyi destekleyebilir.
İkincisi, e-ticaret sektörü daha fazla dikkate alınmalıdır. Bu sektör, tüketiciler için yerel pazarlarda mal fiyatlarının düşmesine katkı sağlamakla kalmamış, aynı zamanda bagassu Turkii’nin Senegal’de daha yaygın hale gelmesini sağlamıştır.
Üçüncüsü, yerel zanaatkârlar bagassu Turkii’nin yerel tekstil üretimini ve yaratıcı becerileri zayıflattığını öne sürmektedir. Örneğin ayakkabıcılar, kuyumcular, terziler gibi birçok Senegalli zanaatkâr, başta ayakkabı, deri çanta ve giysi olmak üzere Türk ürünlerinin bazı yerel ürünler için ciddi bir rekabet oluşturduğunu belirtmiştir. El yapımı ve genellikle saatler süren emeğe dayalı yerel ürünlerin aksine, daha özenli ve rafine olan bagassu Turkii, uygun fiyatları sayesinde Senegalli pazarda kolayca satılmaktadır.
Dördüncüsü, kısa vadeli döngüsel göç, düşük gelirli ülkelerin ekonomilerini canlandırabilir ve günümüzde uluslararası göç etrafındaki siyasi tartışmalarda öne çıkan kaygıların zamanla azalmasına katkı sağlayabilir.