Hossam El-Hamalawy
2024 yılı, artık 70 yaşında olan Abdülfettah el Sisi’nin, sonucu baştan belli olan bir seçim sirkinin ardından 2030 yılına kadar cumhurbaşkanlığı süresini uzatmasıyla başladı. Tek ciddi rakibi olan eski parlamenter Ahmed Tantavi hızla hapse atıldı.
Mısır’ın gizli polisi İç Güvenlik, yıl boyunca hem çevrimiçi hem de çevrimdışı muhalefetin her türünü ve tonunu hedef almaya devam etti ve vatandaşları, hak avukatları tarafından “rotasyon” süreci olarak adlandırılan, uydurma davalardan oluşan sonsuz bir labirentte hapsetti.
Cezaevi koşulları acımasızlığını sürdürüyor, tutuklular işkence ve kötü muameleyi protesto etmek için defalarca açlık grevi yaptı. İçişleri Bakanlığı’na bağlı cezaevlerinde, İç Güvenlik şubelerinde ve polis karakollarında bu yıl 50’den fazla tutuklu hayatını kaybetti.
Ana akım medyada cumhurbaşkanına ya da rejim yetkililerine yönelik eleştiri neredeyse hiç yok. Medya kuruluşlarının çoğu resmi olarak Genel İstihbarat Servisi tarafından kurulan bir şirkete ait ve onun tarafından yönetiliyor.
Bir avuç online bağımsız haber sitesi sıkı koşullar altında faaliyet göstermekte, sansürlenmekte, medya lisansları reddedilmekte ve sürekli tacize maruz kalmaktadır. Mısır Gazeteciler Sendikası’na göre bu yazının yazıldığı sırada en az 24 gazeteci ve medya çalışanı cezaevindeydi.
Ekim 2023’te Gazze savaşının patlak vermesiyle nadir görülen ani bir canlanma yaşayan sokak aktivizmi, sokakların sessiz kalmasını sağlayan güvenlik güçleri tarafından hızla bastırıldı. Bir yılın sonunda 100’den fazla kişi Filistin halkıyla barışçıl dayanışma eylemlerine katıldıkları için hapishanelerde tutulmaya devam ediyor.
Suriye yol gösteriyor mu?
Örgütlü sokak muhalefeti kuşatma altında kalmaya devam ederken, siyasi olarak bağlantısız vatandaşların devlet güçleriyle karşı karşıya geldikleri spontane toplumsal protestolar giderek daha sık görülmeye başlandı. Özellikle ücretler ve çalışma koşulları ile ilgili endüstriyel eylemlerin yanı sıra barınma, tahliyeler ve yol güvenliği ile ilgili protestolar oldu.
2013 darbesinden bu yana rejim, askerileştirilmiş kentsel yeniden yapılandırmanın bir parçası olarak Mısır’ın modern tarihindeki en büyük yıkım kampanyalarından birini başlattı. Mimar Omnia Khalil, 2013’ten bu yana sadece Giza ve Kahire sakinlerinin yaklaşık yüzde 10’unun yerinden edildiğini tahmin ediyor.
Bu saldırı, Jemima, Port Said, Warraq ve başka yerlerde olduğu gibi ordu ve polisle çatışmalara dönüşen tahliyelere karşı uzun süredir devam eden mücadeleleri tetikledi. Bu protestolar izlenmeye değer çünkü önümüzdeki yıl muhtemelen artacaklar.
Bu ayın başlarında Mısırlılar Beşar Esad’ın acımasız hanedan diktatörlüğünün yıkılışını sevinç içinde izlediler. Bunun Sisi’nin acımasız diktatörlüğü altında yaşayan milyonlarca insan için nasıl bir sonuç doğuracağını zaman gösterecek.
Mısır muhalefetinin yok edilmesi ve en ufak bir muhalefet işaretine ya da jestine karşı neredeyse her gün uygulanan devlet terörüyle birlikte 2011’deki domino etkisinin tekrarlanması -en azından kısa vadede- pek olası görünmüyor.
Ancak Mısır’da Suriye’deki gelişmeleri izleyen ve tıpkı Suriyeli isyancıların yaptığı gibi Sisi’yi devirmenin tek yolunun silahlı bir ayaklanma olup olmadığını düşünenler de var. İsyancıların zaferinin Mısır’da ve başka yerlerde siyasal İslam’ı güçlendireceğini söylemeye gerek yok.
Sisi Suriye’deki gelişmelerden de tedirgin. Esad’ın devrilmesinden yaklaşık bir hafta sonra, Suriye ve Gazze’deki bölgesel savaşların etkilerini görüşmek üzere yeni idari başkentteki savunma bakanlığının stratejik komuta merkezinde ordu komutanları, üst düzey polis yetkilileri, CBS şefi, başbakan ve diğer bazı üst düzey hükümet yetkilileriyle bir araya geldi.
Aynı gün gazetecilere yaptığı açıklamada halkı birlik olmaya ve Mısır devletini korumaya çağırdı. “Allah’a şükürler olsun ki yapmadığım iki şey var,” dedi. “Ne ellerimi kimsenin kanına buladım ne de kimsenin parasını aldım.”
Askeri işler
Uluslararası bağışçıların – ve zaman zaman önde gelen Mısırlı işadamlarının – ordunun sivil ekonomiden çekilmesi için rejime yaptıkları baskılara rağmen, ordu kontrolünü genişletmeye devam ediyor. Serbest piyasa güçlerini kendi lehine manipüle ediyor ve nüfuzunu yerel ve küresel sermaye ile ortaklıklarda kendini dayatmak için kullanıyor.
2024 yılında Sisi, askeri şirketleri özelleştirme ya da etkilerini azaltma çağrılarını savuşturmaya devam etti. Aksine, onlara daha fazla tekel ve pastadan daha büyük bir pay verildi.
Bu ayın başlarında Başbakan Mostafa Madbouly, orduya bağlı birkaç şirketi Mısır Borsası’nda listeleme planlarını açıkladı. Ancak bu tür açıklamalar ilk kez yapılmıyor.
Sisi Kasım 2022’de iki askeri firmanın – bir petrol şirketi ve bir şişe su üreticisi – borsaya kote edileceğini duyurmuştu. Birkaç ay sonra Madbouly 10 ordu şirketinin daha borsaya açılacağını duyurdu. Bugüne kadar tek bir askeri şirket bile özelleştirilmedi.
Rejimin bunca yıldır bu firmaları satmayı ertelemesinin iyi bir nedeni var. Bu noktada Sisi’nin sadık seçmen kitlesi subaylarla sınırlı.
Büyük sermaye kesimleri de dahil olmak üzere Mısır’daki tüm sosyal sınıflar arasındaki popülaritesi dibe vurmuş durumda. Böylesine çalkantılı bir dönemde üst düzey yetkilileri kızdırmak ya da ekonomik ayrıcalıklarına dokunmak ölümcül olabilir. Peki, rejim nihayet ordu şirketlerini özelleştirmeye mi girişiyor?
Şeytan her zaman ayrıntıda gizlidir.
Madbouly’nin açıklamalarına göre şirketlerin bir kısmı doğrudan “stratejik bir yatırımcıya” satılacak, ancak bu yatırımcıların kimliği veya satılacak hisselerin yüzdesi konusunda herhangi bir ayrıntı verilmedi. Ayrıca, şirketler tamamen özelleştirilmeyecek, ancak bir yüzdesi borsada satışa sunulacak. Yine yüzde kaç olacağı belli değil.
2025’te izlenmesi gereken bazı olası senaryolar arasında hisse senetlerinin ordu için paravan görevi gören sivil yatırımcılara ya da ordunun kısmen veya tamamen sahip olduğu şirketlere satılması yer alıyor. Örneğin, ordunun Ulusal Hizmet Projeleri Organizasyonu (NSPO) Taqa Arabia’da yüzde 20 hisseye sahip ve bu şirket listeye alınacak dört şirketten biri olan Wataniya için potansiyel bir teklif sahibi olarak görülüyor.
Sisi bir eliyle ordudan bir şey alırsa, diğer eliyle bunu telafi edecektir. Bu, diğer sektörlerde daha fazla imtiyaz, tahsis edilen araziler vb. anlamına gelebilir. Örneğin, Silo Foods’un özelleştirilmesi planlanırken, Mısır Hava Kuvvetleri şu anda fiilen tarımsal üretim sektörünü yönetiyor ve yakın zamanda tahıl ithalatında tekel haline geldi.
Hegemonya krizi
2023 yazında Sisi, hükümetin ekonomik faaliyetleri için vergi muafiyetlerini sona erdiren bir yasa imzaladı. Ancak yeni yasa “ulusal güvenlik” ile ilgili ekonomik faaliyetler için bir istisna içerdiğinden, ordunun ticari girişimleri için vergi muafiyetleri yürürlükte kaldı.
Önümüzdeki yıl da rejimin askeri-ekonomik kompleksi reforme etme çağrılarından kaçmaya devam etmesi muhtemel. Muhtemelen askeri firmaları borsada dalgalandırmak, ancak bunları ordu için paravan olan başka şirketler ve iş adamları aracılığıyla satın almak veya askeri şirketlerin bir sektördeki ayrıcalıklarını kısıtlamak, ancak başka bir sektörde telafi etmek gibi manevralara başvuracaktır.
Bu arada, bu ay kaçakçılık suçundan milis ve devlet destekli iş adamı olan İbrahim el-Organi’nin bir siyasi parti kurmayı planladığına dair haberler ortaya çıktı. Henüz resmi bir açıklama yapılmadı. Ancak proje ilerlerse, önerilen parti 2025’teki parlamento ve senato seçimlerine katılacak. (“Eğer” diye vurguluyorum, çünkü Organi bunu kamuoyu önünde teyit etmedi ve proje nihayetinde iptal edilebilir).
Ancak bu tür planların neden ortaya atıldığını sormalıyız.
Bu ille de Organi’nin kişisel hırslarından kaynaklanmıyor. Kendisi devlet için çalışan bir ajan ve rejimin onu işe yaramaz ya da zararlı görmesi halinde herhangi bir noktada kolayca değiştirilebilir.
Bu daha ziyade rejimin hegemonya krizinden kaynaklanıyor.
Sisi, seleflerinden farklı olarak sadece zor kullanarak yönetiyor ve rejimin ve devletin dayanıklılığı için hayati önem taşıyan belli bir düzeyde rıza üreten sivil toplumun ve siyasi kurumların içini boşaltmış durumda.
Siyasi çöl
Sisi’nin eski Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek’in Ulusal Demokratik Partisi gibi bir şeye ihtiyacı var. Ancak şu ana kadar, Sisi’ye desteği artırmak için halka açık etkinlikleri sadece geri tepen ve rejim karşıtı protestolara dönüşen sefil Ulusun Geleceği Partisi de dahil olmak üzere, bunu yapmayı başaramadı. Profesyonel sendikalarda oylara hile karıştırma girişimleri ya başarısız oluyor ya da tam bir haydutluğa dönüşerek rejimin yönetmek için çabalamak zorunda kaldığı skandallara neden oluyor.
Organi’nin önerdiği siyasi parti haberi, siyaset sahnesi tamamen çölleşmiş bir ülkede “siyaset üretmeye” yönelik son girişimdir.
Dış borca olan bağımlılık, Kahire’nin bölgesel nüfuzunun ve yumuşak gücünün azalmasının yanı sıra Mısır’da sınıfsal uçurumların artmasına ve sosyal çürümeye yol açtı.
Önceki rejimler döneminde aktif bir bölgesel hegemon olan Sisi’nin Mısır’ı artık dış kredilere, hibelere ve Mısır’ı “başarısız olmak için çok büyük” olarak gören ve Orta Doğu’da daha fazla istikrarsızlık riskini almak istemeyen bölgesel ve uluslararası bağışçıların sürekli kurtarma yardımlarına bağımlı.
Sonuç olarak Sisi, Mısır’ın geleneksel etki alanlarındaki olayların gidişatına yön veremedi. Bunun yerine ya diplomatik yenilgiler yaşadı ya da Mısır’ı ordusunun gözetiminde doğu sınırında devam eden soykırıma utanmazca suç ortaklığı yapar duruma getirdi.
Önümüzdeki yıl Mısır, Gazze’nin dış dünyaya tek çıkışı olan Refah sınır kapısını kontrol etmesini sağlayan coğrafi yakınlığı nedeniyle İsrail-Filistin çatışmasıyla ilgili olmaya devam edecek.
İsrail’i sınırı boyunca uzanan Philadelphi Koridoru’ndan çekilmeye zorlayamayan Kahire, ABD’deki Trump yönetimine kendi değerini kanıtlamak için zayıf tarafa -Filistinlilere- taviz ve uzlaşma baskısı yapmaya devam edecektir.
Kaynak: https://www.middleeasteye.net/opinion/egypt-sisi-repression-stagnation-continue-2025
