Rusya, Afrika’da Uzun Vadeli Oyunu Akıllıca Oynuyor

Ya Moskova’nın şu anda en tehlikeli hamleleri Avrupa’da değil de Gine Körfezi boyunca gerçekleşiyorsa?

Kaynaklarını derinlemesine Ukrayna’ya gömen Rus ordusu, başka yerlerde ne zaman ve nasıl müdahil olacağı konusunda dikkatli bir değerlendirme yaptı; Güney Kafkasya ve Orta Doğu’daki son çatışmalarda kenarda durdu. Bu hareketsizlik modelinin istisnası ise Batı Afrika oldu. Wagner Grubu lideri Yevgeny Prigozhin’in Haziran 2023’teki başarısız isyanının ardından, Rus hükümeti, askeri komuta zincirine sıkı sıkıya bağlı yeni bir paramiliter grup olan Afrika Kolordusu’nu kurdu. Bu birim, ardından aşamalı olarak Wagner’in Afrika’daki operasyonlarının çoğunu devraldı ve Burkina Faso ile Nijer’e doğru genişledi. Şimdi ise Benin ve Togo’da varlık oluşturmayı hedefliyor gibi görünüyor. Bu faaliyetler, Rusya’nın, Ukrayna savaşının sona ermesinin ardından serbest kalacak ek konvansiyonel askeri güçlerle inşa edebileceği bir Batı Afrika dayanak noktası arayışında olduğunu gösteriyor. Rusya, sonrasında Afrika Kolordusu’nun varlığını daha da genişletmeye çalışabilir.

Kremlin bu hedeflerin peşinden giderken kasıtlı bir strateji izliyor. Afrika Kolordusu’nun genişleyen ayak izi, düşük yatırım ve düşük risk esasına dayanıyor, Rus hükümeti tarafından yönlendiriliyor ve daha geniş siyasi çabaların içine yerleştirilmiş durumda. Bu sürece, iş anlaşmaları sağlamayı amaçlayan Rus devlet şirketleri de eşlik ediyor. Afrika Kolordusu’nun konuşlandırılacağı hedef ülkeleri seçerken, Rus hükümeti hidrokarbon kaynakları açısından zengin ve önemli bir deniz ulaşım merkezi olan Gine Körfezi’nde liman erişimi elde etmeye odaklanmış görünüyor. Şu anda Afrika Kolordusu’nun varlığı mütevazı olabilir ve ABD ile Avrupa’nın güvenliği açısından sınırlı bir öneme sahip gibi görünebilir. Ancak bu varlık genişledikçe, Rusya değerli maden kaynaklarına erişim sağlayabilir, otoriter yönetimleri kökleştirebilir ve NATO’nun güney kanadına deniz gücü yansıtabilir. ABD’li ve Avrupalı politika yapıcılar bu gelişmeleri yakından izlemeli ve Afrika Kolordusu’nun etkisini koordine edilmiş bir yanıtla dengelemelidir.

Köken Hikayesi

Prigozhin’in başarısız isyanının ardından, Rusya Savunma Bakanlığı, Temmuz 2023’ün sonlarında düzenlenen Rusya-Afrika zirvesinin ardından Afrika Kolordusu’nu kurdu. Savunma Bakanlığı ve askeri istihbaratla yakından bağlantılı olan yapılar — bunlar arasında “Redut” ve “Konvoy” da bulunuyor — ilk asker alımlarının yapıldığı kanallar olarak işlev gördü. Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-bek Yevkurov ve Rus askeri istihbaratının Özel Harekat Servisi komutanı General Andrei Averyanov, bu yeni oluşumdan kamuoyuna açık şekilde sorumlu olan isimlerdir. Operasyonel komutası açık kaynaklarda belgelenmemiş olsa da, Afrika Kolordusu liderliğinin seçkin Rus askeri birimlerinden ve belirtilmeyen özel askeri şirketlerden oluştuğunu iddia etmektedir. Birime 40.000 asker kaydetme yönündeki ilk hedefe ulaşılamayınca, Rusya bu hedefi aşağı çekti. Birleşik Krallık Savunma Bakanlığı, Mayıs 2024’te Afrika Kolordusu’nun “2.000’den fazla düzenli asker ve subaydan” oluştuğunu değerlendirmiştir.

Ancak Afrika Kolordusu genişlemeye heveslidir. Wagner’in eski sosyal medya üzerinden yürüttüğü işe alım altyapısının bir kısmını devralmıştır. Afrika Kolordusu işe alım görevlileri, medya röportajlarında operasyonlarını övmüş ve resmi internet sitesinde başvuru süreciyle ilgili; eğitim, yasal ve tıbbi gereklilikler ile maaş ve sosyal haklar dahil olmak üzere ayrıntılı bilgiler paylaşmıştır. Birim, motorize piyade birlikleri, tank ve insansız hava aracı operatörleri, teknik ve mühendislik desteği ile çevirmenler gibi çok çeşitli pozisyonlar için personel aramaktadır. Rusya Savunma Bakanlığı’na göre, Afrika Kolordusu’nda görev yapanlar, Ukrayna’da savaşanlarla eşit kabul edilmekte ve aynı sosyal haklardan yararlanmaktadır.

Afrika Kolordusu’na Girin

İki yıl önce sahneye çıkmasından bu yana Afrika Kolordusu, askeri darbelerin ve Fransız karşıtı duyguların dalga dalga yayıldığı Sahel bölgesine özel bir ilgi göstermiştir. Mali’de, Prigozhin’in ölümünden sonra bile Wagner ile birlikte faaliyet yürütmüştür. Wagner’in Temmuz 2024’te Tinzaouaten’deki ayrılıkçı bölgeye yaptığı ve birliklerini ölümcül bir pusuya açık hâle getiren felaketle sonuçlanan hamlesi, Afrika Kolordusu’na Mali’de kendini ortaya koyma fırsatı sundu. Bu süreç, 2025 baharında Yevkurov’un ziyaretiyle hız kazandı ve Haziran 2025 başında Wagner’in “görev tamamlandı” açıklamasıyla doruğa ulaştı. Aynı ayın ilerleyen günlerinde Mali’nin geçici Cumhurbaşkanı Assimi Goïta Rusya’ya uçtu; burada Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Savunma Bakanı Andrey Belousov ile bir araya geldi ve hatta Tataristan’daki Kazan Helikopter fabrikasını ziyaret ederek savunma bağlarını daha da derinleştirme arzusunu ortaya koydu.

Afrika Kolordusu, komşu ülkeler olan Nijer ve Burkina Faso’ya da giriş yaptı. ABD ordusunun bir insansız hava aracı üssü işlettiği ve yaklaşık 1.000 asker konuşlandırdığı Nijer’de, bir darbe sonucu iktidara gelen askeri cunta, 2023 sonbaharı ve 2024 ilkbaharı boyunca Rusya’ya yönelerek savunma işbirliğine olan ilgisini dile getirdi. Yevkurov ve Averyanov yeni liderlikle defalarca temas kurdu ve Nisan 2024’te ilk yüz Afrika Kolordusu askeri ülkeye ulaştı. Konuşlandırmaya dair görüntüler, bu askerlerin Nijerli birliklere birinci şahıs görüşlü insansız hava araçlarının kullanımı konusunda eğitim verdiğini ve yakında ayrılacak olan ABD askerlerinin yaşadığı aynı üsten faaliyet yürüttüklerini gösteriyor.

Eylül 2022’deki askeri darbeden bu yana geçici lider olarak görev yapan Kaptan İbrahim Traoré’nin yönettiği Burkina Faso, Eylül 2023’te Afrika Kolordusu’nun konuşlandırılmasına ilişkin ilk görüşmeler için Yevkurov’u Ouagadougou’da ağırladı. Başlangıçta yüz kişilik mütevazı bir eğitmen grubu o yılın ilerleyen dönemlerinde ülkeye ulaştı, ancak kısa süre sonra Rus yetkililer bu sayının artırılmasına yönelik isteklerini ima etti. Temmuz 2025’te, üst düzey bir Rus savunma heyeti Mali, Nijer ve Burkina Faso’yu ziyaret ederek Afrika Kolordusu’nun bu üç ülkedeki varlığının genişletilmesini görüştü.

Afrika Kolordusu başka yerlerde de fırsatlar aradı. Ekvator Ginesi’nde, üst düzey yetkilileri koruyan ve yerel güçleri eğiten eğitmenlerinin bulunduğuna dair raporlar mevcuttur. Rus yetkililer, Kamerun ile savunma işbirliğine ilgi duyduklarını ima ettiler. Yevkurov, Togo hükümetiyle de temas kurdu ve 2025 yılının Temmuz ayı sonunda Rusya Duması, ortak askeri tatbikatları, Togo askerlerine Rus eğitimi verilmesini ve istihbarat paylaşımını öngören bir Rusya-Togo askeri işbirliği anlaşmasını onayladı. Yaklaşık bir hafta sonra, Rusya’nın Benin Büyükelçisi, Izvestia’ya yaptığı açıklamada, Rusya’nın bu ülkeyle bir askeri işbirliği anlaşması imzalamayı planladığını söyledi: “Rus savaş gemilerinin Benin ve Togo’ya uğramasının iyi bir gelenek hâline gelmesini ve güvenlik ile savunma alanlarında karşılıklı yarar sağlayan işbirliğinin genişlemesini umuyoruz.” Benin ve Togo, Gine Körfezi’ndeki jeostratejik konumları nedeniyle Rusya için cazip hedeflerdir. Rus donanması, halihazırda Gine’deki Conakry limanını Sahel’e silah taşımak için kullanmıştır. Togo’nun Lomé limanına veya São Tomé ve Príncipe limanına erişim, Rusya’nın Sahel’deki operasyonlarını sürdürmesine ayrıca katkı sağlayabilir.

Düşük Risk, Uzun Vadeli Oyun

Afrika Kolordusu’nun şu ana dek yüksek riskli görevlerden uzak durması ve yerel askeri ve kolluk kuvvetlerinin eğitimine odaklanması, insan gücü ihtiyacını asgari düzeyde tutmuştur. Mali bu durumun bir istisnasıdır. Bu yılın başlarında, tanklar ve zırhlı piyade araçları dâhil olmak üzere ağır ekipmanların teslimatı, isyanla mücadele operasyonlarına katılımın habercisi olmuş ve sonrasında Afrika Kolordusu’nun Jama’at Nasr al-Islam wal-Muslimin tarafından kayıplar verdiği bildirilmiştir. En azından şimdilik, Afrika Kolordusu’nun başka yerlerde bu tür riskleri almaya hazır olduğuna dair herhangi bir işaret bulunmamaktadır.

Rus hükümeti, Afrika Kolordusu’nun operasyonları için sürdürülebilir bir lojistik altyapı sağlamak amacıyla da çeşitli çabalar göstermiştir. Ordu, şimdiye dek Suriye’deki ana üslerine erişimini korumayı başarmış olsa da, Başkan Beşar Esad’ın devrilmesinin hemen ardından Rus gözlemciler, askeri lojistik alanında çeşitlendirmeye gidilmesi çağrısında bulunmuştur. Rusya, bir başka yakıt ikmal merkezi olan Libya’daki üslerini genişletmeye devam etmiştir. Aynı zamanda, Afrika Kolordusu’nun karargâhının yanında yer alan Bamako havaalanında inşaat faaliyetleri sürmektedir ki bu da Rusya’nın Mali’deki askeri lojistiğini genişletme arzusuna işaret ediyor olabilir. Royal United Services Institute tarafından kısa süre önce yayımlanan bir araştırma, Libya’nın doğusundaki Tobruk ve Bingazi deniz tesislerinin, ihtiyaç hâlinde, Moskova’nın Suriye’deki Tartus limanına en muhtemel alternatif olacağını; ancak Rusya’nın bakım amacıyla Cezayir limanlarına da erişim arayabileceğini ortaya koymuştur. General Sergey Surovikin’in Rusya’nın Cezayir’deki askeri temsilcisi olarak atanması ve Yevkurov’un Aralık 2024’te — Esad’ın devrilmesinden sadece birkaç gün sonra — gerçekleştirdiği ziyaret, bu tür seçeneklerin araştırılmasına yönelik bir ilgiyi ortaya koymaktadır. Afrika merkezli lojistik üsler, gelecekte Rusya’nın Afrika Kolordusu operasyonlarını genişletmesini mümkün kılabilir.

Afrika Kolordusu’nun, Rusya’nın Batı Afrika’daki dış politika hedeflerinde merkezi bir rol oynadığı, Mali, Nijer ve Burkina Faso arasında imzalanan karşılıklı savunma paktı olan Sahel Devletleri İttifakı’na yönelik yaklaşımından da anlaşılmaktadır. Zamanla Rusya, bu üç ülkeyle giderek daha eşgüdümlü bir biçimde ilişki kurmuş ve bu Rusya yanlısı bloğu ekonomik, siyasi ve askeri açılardan güçlendirmeye çalışmıştır — muhtemelen başka devletlerin de bu ittifaka katılmasını umarak. Eylül 2024’te, üç ülke de Rusya’nın uzay ajansı Roscosmos ile gözetleme uyduları ve güvenli iletişim teknolojisi edinmek için ortak bir anlaşma imzalamıştır. Rosatom, bu üç ülkenin tamamıyla nükleer enerji alanında işbirliği olanaklarını görüşmüştür. Nisan 2025’te, bu ülkelerin dışişleri bakanları Moskova’ya ortak bir ziyaret gerçekleştirmiş ve Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Rus ordusunun yeni Sahel Devletleri İttifakı ortak askeri gücünü destekleyeceğini duyurmuştur. Bazı kaynaklara göre Rusya, Afrika Kolordusu’nun konuşlandırılmasını umduğu Togo’nun da bu ittifaka katılmasını istemektedir.

Afrika Kolordusu’nun Sahel’de bir dayanak noktası oluşturması, yalnızca Sahel Devletleri İttifakı’nın teşvik edilmesinin ötesine geçen, daha geniş kapsamlı bir Rus hükümeti çabasının parçasıdır. Hedef ülkelere yönelik girişimlerin öncesinde genellikle konsoloslukların, büyükelçiliklerin veya kültürel “Rus Evleri”nin yeniden açılması gibi faaliyetler ile Devlet Duması, Rus Dışişleri Bakanlığı ve Rus üniversiteleri tarafından yürütülen çeşitli inisiyatifler gelmektedir. Bu yılın başlarında, Rusya Dışişleri Bakanlığı, Batılı ülkelerle ilişkilerden yönlendirilen kaynakların aktarıldığı yeni bir Afrika Ortaklığı Departmanı kurmuştur. Prigozhin’in ölümünden kısa bir süre sonra kurulan yeni bir Rus medya kuruluşu olan “African Initiative”, Rusya yanlısı hükümet içeriklerini tanıtan bir haber sitesi ve Telegram kanalları işletmekte; özellikle Sahel bölgesinde kültürel etkinlikler düzenleme konusunda oldukça faal bir rol oynamaktadır.

Rusya’nın yürüttüğü bilgi kampanyaları, ülkenin Batı Afrika’daki çabalarını ve Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşı tek bir meta-anlatı içinde birleştirmekte; bunları, sömürücü Batı’ya karşı verilen kapsamlı bir “anti-neo-kolonyal” mücadelenin parçaları olarak sunmaktadır. Bu anlatıya göre, Rusya bu ülkeler için bir “egemenlik sağlayıcı”dır. ABD dış politikasındaki son değişiklik, Rusya’nın yumuşak güç projeksiyonu açısından yeni fırsatlar yaratabilir. Trump yönetiminin, bir zamanlar dünyanın en büyük yardım kuruluşu olan ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’nı tasfiye etme kararını açıklamasının ardından, Bangui’deki Rus Evi, müdürünün yerel yetkililere HIV ilaçları dağıttığı anların fotoğraflarını yayımlamıştır. Washington kıtadaki varlığını azaltırken, Moskova bu boşluğu değerlendirmeye hazır durumdadır ve bunu Rus Evleri, propagandacılar ve Afrika Kolordusu’nun çabaları üzerine inşa etmektedir.

Ukrayna Savaşı’nın Ötesine Bakmak

Rusya hükümetinin, ticari kazançlarını artırmak amacıyla Afrika Kolordusu’nu ne ölçüde kullanabileceği hâlâ açık bir sorudur. Ancak son gelişmeler, Moskova’nın bu konuda yoğun çaba gösterdiğini ortaya koymaktadır. Nisan 2025’te, Burkina Faso’nun, Rus şirketi Nordgold’a bir altın madenciliği projesi için lisans verdiği bildirildi. Rosatom, Nijer’in uranyum varlıklarına erişim arayışına girdi ve Rusya’nın Yadran Group adlı şirketi, Mali’de bir altın rafinerisi inşa etmeye başladı. Rosoboronexport ise Afrikalı müşterilere insansız hava araçları, elektronik harp sistemleri ve hafif silahlar için reklam yaptı. Ancak Rusya, Çin, İran, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerin dost rejimlerle ilişkilerini artırdığı, giderek kalabalıklaşan bir alanda rekabet etmek zorundadır.

Bazı gözlemciler, Afrika Kolordusu’nun ABD için düşük öncelikli bir mesele olduğunu ve Afrika’da sınırlı ulusal güvenlik çıkarına sahip olan Amerika’nın, Rusya (ya da Çin) bu boşluğu doldursa bile, eski terörle mücadele ve isyan bastırma operasyonlarına son vermesi gerektiğini savunuyor. Diğerleri ise, Afrika Kolordusu’nun Sahel’de tırmanan şiddet ve terörizmi engelleyemediğine dikkat çekerek, bu durumun kolordunun etkinliği konusunda soru işaretleri doğurabileceğini haklı biçimde belirtiyor. Ancak Afrika’daki otoriter liderler iktidarlarını sağlamlaştırmaya çalıştıkça, Afrika Kolordusu’nun gücüne olan talep artmaya devam edebilir. Bu nedenle, Ukrayna savaşı kaynakları serbest bıraktıktan sonra, Rus hükümetinin Afrika Kolordusu’nun varlığını artırma konusunda istekli olması muhtemeldir. Raphael Parens, daha önce bu sayfalarda yazdığı gibi, Ukrayna sonrasında Rus düzenli ordusunun veya gönüllü güçlerin yalnızca küçük bir kısmı bile özel askeri oluşumlara katılırsa, bunun Afrika’da bir “paralı asker şoku”na yol açabileceğini belirtmiştir.

Elverişli demografik yapısı ve doğal kaynak zenginliği ile Afrika, Rus ekonomisi için potansiyel bir büyüme alanını temsil etmekte; ayrıca Rusya’nın Sovyet döneminden kalma sağlam bir temel üzerinde inşa edebileceği bir bölgedir. Rusya, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri ile uzun süredir süregelen şikâyetleri ustalıkla kullanarak daha fazla Afrikalı aktörü Batı ile işbirliğinden caydırmaya çalışacak ve bu açılımları Afrika Kolordusu’nu tanıtmak için fırsata çevirecektir. Gine Körfezi ve Güney Akdeniz’deki liman erişimi, Rusya’nın NATO’nun güney kanadında deniz gücü projeksiyonunu da mümkün kılacaktır.

Kremlin, 2023’teki kuruluşundan bu yana Afrika Kolordusu’nu, kıtadaki — özellikle Batı Afrika ve Sahel bölgesindeki — Rus gücünü ve etkisini artırmak amacıyla kullanmıştır. Buna rağmen, Rusya’nın gelecekte bu hedefleri gerçekleştirmek için gerekli kaynaklara sahip olup olmayacağı henüz belirsizliğini korumaktadır. Ancak aynı zamanda, Rusya’nın Batı Afrika’ya son dönemde yaptığı girişimlerin sadece fırsatçı olduğu ve ortak olarak cazibesinin yakında kaybolacağı varsayımı, tehlikeli bir şekilde rehavet içeren bir yaklaşım olacaktır. Batılı başkentler, Afrika Kolordusu’nun kontrolsüz şekilde genişlemesine izin vererek ciddi riskler almaktadır. ABD Başkanı Donald Trump göreve başlamadan hemen önce, Amerika Birleşik Devletleri’nin odağını Afrika Kolordusu’nun bir sonraki sınırına — özellikle Benin olmak üzere Gine Körfezi’ndeki devletlere — kaydırması doğru bir adımdı. Bu çaba sürdürülmelidir; ancak daha önce Sahel’de başarısız olan, askeri liderlikli ve yönetişimden bağımsız müdahale tarzı tekrar edilmemelidir. Afrika Kolordusu’nun girişimleri, propaganda ve diplomatik nüfuzu kullanan Rusya’nın tüm hükümeti kapsayan yaklaşımının bir parçası olduğu gibi, ABD Afrika Komutanlığı’nın operasyonları da kapsamlı bir Afrika stratejisinin içine yerleştirilmelidir. Trump yönetiminin değişen küresel öncelikleri göz önüne alındığında, Avrupa’nın doğrudan komşuluğunda bulunan Batı Afrika kıyılarının istikrarında giderek artan bir rol üstlenmesi gerekmektedir. Avrupa, yardımları düzene sokan, bölgesel çözümleri güçlendiren, ortak ve sivil liderliğinde yürütülen girişimler aracılığıyla güven inşa eden ve Rus dezenformasyonuna karşı koyan koordineli bir Batı Afrika stratejisi benimsemelidir.

* Hanna Notte, Doktora derecesine sahiptir ve James Martin Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Araştırmaları Merkezi’nde Avrasya Nükleer Yayılmanın Önlenmesi Programı’nın direktörüdür. Aynı zamanda Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi’nde Avrupa, Rusya ve Avrasya Programı’nda misafir kıdemli araştırmacı olarak görev yapmaktadır. Çalışmaları, Rusya’nın dış ve güvenlik politikası, Orta Doğu ve nükleer silahların kontrolü ile yayılmasının önlenmesi konularına odaklanmaktadır.

 

Kaynak: https://warontherocks.com/2025/09/russia-is-shrewdly-playing-the-long-game-in-africa/