ABD; Eyaletler, Çok Geç Olmadan Büyük Durgunluktan Dersler Çıkarmalı
Amerika genelindeki eyaletler ekonomik çalkantıya hazırlanırken, geçmişte eyaletlerin ciddi gelir açıklarıyla karşı karşıya kaldığı Büyük Durgunluk dönemine bakmak ve oradan bir yol haritası çıkarmak cazip gelebilir: Önce bütçeleri kısmak, ardından federal yardımı beklemek, sonra da (belki) harcamaları eski hâline getirmek.
Ancak Cumhuriyetçi Partinin “Büyük Güzel Yasa Tasarısı”yla bağlantılı yaklaşan fırtına, bu yöntemi deneyen eyaletlerden edindiğimiz derslere dayanan yeni bir planı zorunlu kılıyor. İşte bu derslerden bazıları:
Ders 1: Tartışmanın ekseni kesintiler değil, yeni gelirler olmalı
Büyük Durgunluk 2008’de başladı ve yıllarca sürdü. Brookings Enstitüsüne göre, eyalet ve yerel yönetimlerin gelirleri 2007 ile 2009 arasında 100 milyar dolar azaldı.
Hayati programları korumak adına cesurca adımlar atmak yerine, birçok eyalet milletvekili mali savunmaya geçerek eğitimde kesintiler yapmaya, çalışanları işten çıkarmaya, sermaye projelerini küçültmeye veya ertelemeye ve toplumsal ihtiyaçlara yönelik yardımlardan vazgeçmeye başladı.
Bu tür kemer sıkma politikalarını uygulayan eyaletler, özel sektörde daha büyük çaplı iş kayıpları yaşadı ve Büyük Durgunluk sırasında harcamalarını artıran eyaletlere kıyasla ekonomik toparlanma süreçleri belirgin biçimde geride kaldı.
Bunun nedeni açıktır: eyalet bütçelerindeki kesintiler, özellikle bir durgunluk döneminde ve onu izleyen uzun toparlanma sürecinde, öğretmenlerin işten çıkarılması, işsizlik yardımlarının azaltılması ve sağlık sigortasının kaybedilmesi gibi insanlar için gerçek zorluklara ve kayıplara yol açabilir.
Bu sefer eyaletlerin öncelikli gündemi “nerede ve ne kadar kesinti yapılacağı” değil, gelir yaratmak olmalıdır.
Ders 2: Vergi indirimi vaatlerine kanmayın
Büyük Durgunluğun etkilerini çok daha kötüleştirmek adına, eyaletler geçmişten kalma ve başarısızlığı kanıtlanmış bir fikre boyun eğdi: vergi kesintileri yapmak.
Kansas, Maine, Kuzey Carolina, Ohio ve Wisconsin dâhil bazı eyaletler, bireysel gelir vergilerinde ciddi kesintilere gitti. Ancak vaat edilen ekonomik faydalar gerçekleşmedi. Bu beş eyaletten dördünde, on yılın ortasına gelindiğinde istihdam ve gelir artışı ulusal ortalamanın gerisinde kaldı.
Ders 3: Seçmenler daha iyi seçenekler olduğunu biliyor
Eyalet düzeyindeki mali tahminciler, 2025’e yaklaşırken gelir artışında bir yavaşlama yaşanacağını zaten öngörmüştü. “Büyük Güzel Yasa Tasarısı”, Medicaid’i büyük ölçüde keserek ve federal gıda yardımı sorumluluğunu eyaletlere devrederek bu durumu çok daha kötü hâle getirebilir.
Halk, Büyük Güzel Yasa Tasarısı’ndan özellikle nefret ediyor; çünkü bu yasanın, varlıklı kesim için vergi indirimlerini finanse etmek uğruna insanları sağlık hizmetlerinden mahrum bıraktığını ve ihtiyaç sahibi çocukların gıda yardımını kestiğini biliyorlar. Kamuoyu, bu yılki federal mega yasaya karşı yaygın protestoları ve öfke dalgasını tetikledi.
Bu durum, 2026’daki tüm milletvekilleri için tek başına büyük bir uyarı niteliğindedir: Seçmenler, varlıklı kesime yönelik vergi indirimlerini gizlemek amacıyla sosyal programları budayan vergi oyunlarını artık kolayca fark ediyor. Halk, hizmetlerin içinin boşaltıldığı, okulların, sosyal programların ve altyapının uzun vadeli zarar gördüğü döngüleri fazlasıyla yaşadı.
Büyük Durgunluğun ilk günlerinde birçok eyalet hükümeti “önce kesinti” stratejisiyle işin içinden sıyrılabildi; ancak bu strateji artık siyaseten geçerliliğini yitirmiştir. Halk, sağlık, eğitim, iklim direnci ve eşitlik alanlarına yatırım yapılmasını talep edecektir.
Ders 4: Seçenekleri değerlendirin, çöküşten önce harekete geçin
Ne yazık ki Florida, Idaho ve Nebraska’daki milletvekilleri hâlâ vergi indirimlerinin peşinden koşuyor ve eğitim gibi temel hizmetleri yeterince finanse etmiyor.
Özellikle milletvekilleri için iyi haber şu ki, gelir artırmak ve toplulukları korumak adına akıllıca fikirlerin eksikliği söz konusu değil. Kaliforniya, Colorado ve Maine gibi bazı eyaletler şimdiden harekete geçti. Eyalet milletvekilleri, halkın talep ettiği vergi adaletini sağlamak için serveti vergilendirmek ya da şirketlerin adil paylarını ödemelerini sağlamak gibi en iyi uygulamaları dikkate almalıdır.
Önümüzdeki birkaç yıl, eyalet hükümetlerinin 2008’in ağır derslerinden bir şey öğrenip öğrenmediğini ya da aynı hataları tekrar edip etmeyeceğini gösterecek. Ancak siyasi tablo değişti: vatandaşlar artık sert kesintileri ilk seçenek olarak kabul etmeyecek.
İleriye dönük, dengeli bir gelir yolu hazırlamanın zamanı krizden önce, yani şimdidir.
* Amber Wallin, Eyalet Gelir Birliği’nin İcra Direktörüdür.