CIA ‘Hayvan Çiftliği’ni Soğuk Savaş Propagandası Olarak Nasıl Kullandı

Orwell’in alegorisi, yazıldığı haliyle tam olarak perdeye yansıtılmadı.

20. yüzyılın en çok övgü alan kitaplarından biri olan George Orwell’in Hayvan Çiftliği, totalitarizme yönelik sert bir eleştiridir.

İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından yayımlanan bu kısa roman, insan sahibiyle birlikte yaşadıkları çiftliğe karşı isyan eden hayvanların hikâyesini anlatır—ancak bu isyan, zamanla içten çürür. Bu ahır temsili ortamın ardında yatan ise, 1917 Rus Devrimi’nin vaatlerinin nasıl Joseph Stalin’in baskıcı yönetimine dönüştüğünü anlatan çarpıcı bir alegoridir. Orwell, “Neden Yazıyorum” (Why I Write) adlı denemesinde şunu itiraf etmiştir: “Hayvan Çiftliği, siyasi amaç ile sanatsal amacı tam bilinçle bir arada birleştirmeye çalıştığım ilk kitaptı.”

Kitap, 17 Ağustos 1945’te İngiltere’de yayımlandığında ilk 4.500 kopyalık baskısı kısa sürede tükendi. Wayne State Üniversitesi’nde felsefe ve hukuk doçenti olan Mark Satta’ya göre, eser 1946 Ağustos’unda Amerika’daki raflara çıktığında yalnızca ilk yılında yarım milyondan fazla sattı. Hikâyenin hiciv yönü karışık tepkiler almış olsa da, kitap Merkezi İstihbarat Teşkilatı’nın (CIA) dikkatini çekti.

Soğuk Savaş gerilimi Amerika Birleşik Devletleri’ni sardıkça, Amerikan hükümeti dünyaya yaymak üzere anti-Sovyet propaganda araçları arıyordu. Hayvan Çiftliği’nin etkileyici kurgusu ve iletisi, Stalin ve rejimine karşı yürütülen bu mücadelede mükemmel bir malzeme haline geldi. The New York Times’ın haberine göre, CIA, eserin kapitalizme yönelik eleştirilerini hafifleten ve komünizme karşı duruşunu güçlendiren bir film uyarlamasını gizlice destekleyerek Hayvan Çiftliği’ni çok daha geniş bir izleyici kitlesine ulaştırmak istiyordu.

Hollywood’un Soğuk Savaşı adlı kitabın yazarı Tony Shaw, “Hikâyenin basit olduğu ve aileler, çocuklar ile her eğitim seviyesinden insanlar için ulaşılabilir olacağı düşünülüyordu.” diyor. “Sıradan insanlara komünizmin onlar için bir tehdit olduğunu açıkça göstermek istiyorlardı.”

Perde Arkası

CIA, Hayvan Çiftliğini sinemaya uyarlama fikrini büyük olasılıkla George Orwell’in 21 Ocak 1950’deki ölümünün hemen ardından düşünmeye başladı. Gizli ajanlar, film haklarını Orwell’in dul eşi Sonia Orwell’den satın aldıktan sonra, aylık sinema haber bülteni The March Of Time’ın yapımcısı Louis de Rochemont, prodüksiyon ile istihbarat ajansı arasında aracı olarak görevlendirildi.

CIA, bir Amerikan animasyon şirketi yerine, İngiltere merkezli bir karı-koca ekibinin yönettiği Halas and Batchelor adlı stüdyoyla çalışmayı tercih etti. Shaw, “Hollywood’u kullanmadılar çünkü biraz mesafe bırakmak istiyorlardı. Bir İngiliz şirketi kullanmak, işin Amerikan propagandası gibi görünmesini engelliyordu,” diye açıklıyor.

Joseph McCarthy’nin Hollywood’daki ünlü komünist suçlamalarının yaşandığı bu dönemde, CIA Amerikan film şirketlerine karşı da kuşku duyuyordu. Shaw, Hollywood’daki bazı kişilerin CIA’nın bu projedeki rolünü gizli tutamayacağına dair bir inanç olduğunu söylüyor. Öte yandan Halas and Batchelor, İkinci Dünya Savaşı sırasında Birleşik Krallık Enformasyon Bakanlığı ve Savaş Bakanlığı için yaklaşık 70 savaş bilgilendirme ve propaganda filmi üretmişti.

Hikâyenin Değiştirilmesi

CIA’nın talimatıyla, Louis de Rochemont senaristler Philip Stapp ve Lothar Wolff’a, Orwell’in hikâyesinin çeşitli unsurlarını değiştirerek eserin anti-komünist mesajını daha net hale getirmelerini söyledi. Shaw, “Kitabı sadeleştirdiler ve kapitalizme yönelik sert eleştiriler içeren karakterleri ve unsurları çıkardılar,” diyor. Bu değişiklikler arasında, Leon Troçki’yi temsil eden domuz Snowball karakterinin daha az sempatik ve daha fanatik bir şekilde yeniden kurgulanması da yer alıyordu.

En büyük değişiklik ise son bölümde yapıldı. Kitap karamsar bir sonla biterken, filmde hayvanlar bir araya gelip, yerini aldıkları insanlardan ayırt edilemez hale gelen yeni zalimlerine—yani domuzlara—karşı zaferle çiftliğe saldırıyor. Shaw, “İsyan ediyorlar ve her şeyi yerle bir ediyorlar,” diyor. “Bana göre bu, CIA’nın komünizm altında yaşayan halklara açıkça isyan çağrısı yaptığı bir örnek.”

Hükümet desteğine rağmen, film Ocak 1955’te ABD ve İngiltere’de sinemalarda gösterime girdiğinde beklentilerin altında kaldı. Orwell’in kitabının aksine, Demir Perde’nin ardına gizlice sokulan bu yapım, Sovyetler Birliği’nde dağıtılmadı veya yaygınlaştırılmadı.

Buna rağmen, bu uyarlama sonunda Güney Amerika’da izleyici buldu. Önümüzdeki birkaç on yıl boyunca ABD hükümeti, Brezilya, Şili, Dominik Cumhuriyeti ve Ekvador’daki darbeleri destekleyerek komünizmin yükselişini engellemeye çalışacaktı. Shaw şöyle diyor: “Filmin diğer hedef kitlesi, 1950’lerin ortasından 1960’lara kadar iktidarın ele geçirilmek üzere olduğu bu gelişmekte olan ülkelerdi. Soğuk Savaş’ın kazanılacağı ya da kaybedileceği yer işte orasıydı.”

Film, hem Birleşik Krallık’ta hem de Amerika Birleşik Devletleri’nde bir eğitim aracı olarak da kullanıldı. 1991’de Soğuk Savaş sona erene dek, komünizmin tehlikelerine karşı uyarıcı bir anlatı olarak okullarda gençlere düzenli olarak gösterildi.

CIA’nin Yaydığı Kültür

Hayvan Çiftliği, CIA’nin Sovyetler Birliği’ne karşı yürüttüğü gizli kültürel mücadelesinde kullandığı tek yapıt değildi. Stalin’in, Amerika Birleşik Devletleri’nin özgürlük imajını zedelemek amacıyla ülkedeki ırksal bölünmelere dikkat çektiğini öğrenen CIA, film stüdyolarını “filmlerde daha fazla siyah karaktere yer vermeye” teşvik etti, diyor Shaw. 1970’lerden itibaren CIA, Sovyetler Birliği ve Doğu Almanya’da rock müziğin tanıtımına da yardımcı oldu—tüm bunlar, Doğu Bloku’nu istikrarsızlaştırma amacı taşıyordu.

Kültürün Sovyetler Birliği’nin nihai çöküşü üzerindeki etkisini nicel olarak ölçmek imkânsız olsa da, son yirmi yıldır tarihçiler Berlin Duvarı’nın yıkılmasına giden süreçte insanların neleri satın aldığını, neleri dinlediğini ve izlediğini analiz ediyor. Shaw şöyle diyor: “Amerikan propagandasının Batı’nın Soğuk Savaş’ı kazanmasında kritik bir rol oynadığına dair hiçbir şüphem yok. Amerikan hükümetinin sinema ve kültür alanına harcadığı çaba, bunun karşılığını aldıklarına ve bu yöntemin işe yaradığına inandıklarını gösteriyor.”

 

Kaynak: https://www.history.com/articles/animal-farm-movie-propaganda-cia-orwell