Cezayir ve Fransa, Birlikte Mutsuz

Derler ki, “Her mutsuz ailenin mutsuzluğu kendine özgüdür” ve bu durum Fransa ile Cezayir için de geçerlidir.

Fransa ile Cezayir arasındaki ilişkiler, diplomatik anlaşmazlıklar, göç politikaları ve tarihsel şikâyetlerin bir araya gelmesi nedeniyle son zamanlarda bozulmuştur.

132 yıl süren ve sekiz yıllık bir bağımsızlık savaşının ardından 1962’de sona eren Fransa’nın Cezayir üzerindeki yönetimi, hâlâ Paris ile Cezayir arasındaki ilişkileri şekillendirmeye devam etmektedir. Cezayir uzun süredir sömürge dönemine ait yanlışlar için özür ve Sahra Çölü’nde gerçekleştirilen nükleer silah denemeleri nedeniyle tazminat talep etmektedir; buna karşın Fransa, sömürgecilerin torunlarını kızdırmamak (ve muhtemelen mali sorumluluktan kaçınmak) için tam anlamıyla özür dilemeye isteksizdir.

Cezayir bir koloni ya da himaye bölgesi değil, Üçüncü Cumhuriyet’ten Beşinci Cumhuriyet’e kadar Büyükşehir Fransa’nın bir parçasıydı. Fransa, 1954’te Fransız Çinhindi’nde uğradığı yenilginin ardından, bu toprağa Afrika’daki mülklerine açılan bir geçit ve doğal kaynakları için ihtiyaç duyduğundan, Cezayir’i ne pahasına olursa olsun elinde tutmak zorundaydı. Günümüzde ise iki ülke arasındaki ilişkiler pek çok faktör tarafından gerilmektedir.

Batı Sahra Anlaşmazlığı

Fitil muhtemelen Temmuz 2024’te, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Fransa’nın Fas’ın Batı Sahra için özerklik planını desteklediğini açıklamasıyla ateşlendi. Ekim ayında Macron, Rabat’a seyahat etti ve Fas parlamentosuna Fransa’nın Batı Sahra’nın Fas egemenliği altında bir özerklik statüsünü destekleyeceğini söyledi; bu durum, Sahraoui bağımsızlık hareketini destekleyen Cezayir’i öfkelendirdi.

Fransa, 1962’de bulunduğu yerde duruyor. Bu kez Afrika’da nüfuz kaybıyla karşı karşıya olan Fransa, eski sömürge toprakları Mali ve Senegal’in Fransız askerlerine veda etmesiyle birlikte kıtanın geri kalanında Batı Sahra ve Fas aracılığıyla destek sağlamak zorunda kaldı.

Şubat 2025’te Fransa’nın kültür bakanı ve Fransız senatosunun başkanı Batı Sahra’yı ziyaret etti ve buna karşılık Cezayir, Fransız Senatosu ile ilişkileri dondurdu.

Göçmenlik Gerginlikleri

Fransa, sınır dışı edilen Cezayirli vatandaşları kabul etmeyi reddetmekle Cezayir’i suçladı; bu durum, göç politikaları konusunda ilişkilerin gerilmesine neden oldu.

Şubat ayında Fransız makamlarının defalarca sınır dışı etmeye çalıştığı bir Cezayir vatandaşının gerçekleştirdiği ölümcül bıçaklı saldırı bir dönüm noktası haline geldi ve Mart ayında Cezayir, Fransız İçişleri Bakanlığı tarafından “öncelikli olarak” sınır dışı edilmesi talep edilen 60 Cezayir vatandaşını kabul etmeyi reddetti.

Şubat ayında, Fransa’da geçici oturma izniyle yaşayan bir Cezayirli TikTok fenomeni “bir terör eylemini savunmakla” suçlandı ve diğer dört Cezayirli TikTok kullanıcısı şiddete teşvikten tutuklandı.

İçişleri Bakanı Bruno Retailleau (“Üç önceliğim var: düzeni sağlamak, düzeni sağlamak, düzeni sağlamak.”) Cezayir ile üzerinde anlaşmaya varılan protokolleri ihlal etti ve yasa dışı göçmenleri sınır dışı etmeye yönelik hızlı prosedürü, geçerli Fransa oturma vizelerine sahip Cezayirlileri sınır dışı etmek için kullandı. Fransız mahkemelerine başvuran Cezayirliler, sınır dışı kararlarını iptal ettirmeyi başardı.

Fransa, diplomatik pasaportu olan Cezayirliler için vize muafiyetlerini askıya almakla tehdit etti ve Cezayirlilerin Fransa’da ikamet etmesini kolaylaştıran 1968 tarihli göç anlaşmasını “yeniden gözden geçireceğini” açıkladı. Ancak Fransa’nın bu anlaşmayı iptal etmesi pek olası değildir; çünkü bu, başarılı sınır dışı işlemleri ihtimalini ortadan kaldıracaktır. Bu durumda Cezayir, kendi lehine işlemiş 1962 tarihli Evian Anlaşmaları’na başvuracaktır: “Sömürge dönemiyle bir tür süreklilik içinde, hareket özgürlüğü ve yerleşme izni garanti altına alınmıştı ve Cezayirliler siyasi haklar dışında Fransızlarla aynı haklardan yararlanıyordu.”

Yatıştırıcı bir jest olarak, Fransız İçişleri Bakanlığı Ramazan kutlamaları sırasında yaşanan eksiklikler nedeniyle yabancı imamlara geçici vizeler verdi. Cumhurbaşkanı Macron, Ramazan Bayramı vesilesiyle Cezayir Cumhurbaşkanı Abdelmadjid Tebboune’yi arayarak durumu yatıştırmaya çalıştı ve Adalet Bakanı —aynı zamanda eski bir İçişleri Bakanı— işleri düzeltmek amacıyla Cezayir’e gönderildi.

Diplomatik Olaylar

Cezayir, Fas ile planlanan askeri tatbikatlar, Cezayir’deki Fransız diplomatik mülkleri için ödenen düşük kiralar ve Paris havaalanlarında Cezayirli yolculara yapılan kötü muamele gibi konular nedeniyle Fransız büyükelçisini birkaç kez çağırdı. Süregelen gerilim, ikisi de Fransız-Cezayir vatandaşı olan iki Fransız hükümet çalışanının Cezayir için casusluk yaptıkları şüphesiyle soruşturulmalarıyla kuşkusuz daha da tırmandı.

Mart ayında, Cezayir özel okullara yapılan tüm Fransız yardımlarını yasakladı.

Eylül 2021’de Cezayir, Cumhurbaşkanı Macron’un Cezayir’in sömürgecilik tarihini çarpıttığı ve Fransız yönetimi öncesinde bir Cezayir ulusunun mevcut olmadığı yönündeki iddialarına tepki olarak hava sahasını Fas’a ait sivil ve askeri uçaklara ve Fransız askeri uçaklarına kapattı. Eğer Cezayir, ticari uçuşlara da hava sahasını kapatırsa, bu durum Air France’ın Afrika’ya yönelik yoğun uçuş programını sekteye uğratacaktır.

Tarihsel Şikâyetler

Cezayir’de sömürgecilik ve nükleer denemelerin mirası gerilimi körüklemeye devam etmektedir. Fransa, Cezayir’de nükleer silah denemeleri yaptı, ardından atık malzemeyi gömdü ve bu atıkların bulunduğu yerlerin haritalarını Cezayir’e vermeyi reddettiği iddia edildi; ancak Fransa bu haritaları verdiğini iddia ediyor.

Bu meseleler, Cezayir’in 1962’de bağımsızlığını kazanmasından bu yana iki ülke arasında yaşanan en ciddi diplomatik krizlerden birine yol açtı; çünkü her iki taraf da kendini “günah işleyenden çok günaha uğramış” olarak görüyor.

Cezayir, savunma duruşunu şekillendiren iki bağımsızlık savaşı verdi: ilki Fransa’ya karşı (1954–1962; 1,5 milyon ölü), ikincisi ise İslamcı isyancılara karşı (1991–2002; 150.000 ölü). Cezayir, çoğunluğu sömürgeciliğin sona ermesi ve adil ekonomik kalkınma ile ilgilenen gelişmekte olan ülkelerden oluşan Bağlantısızlar Hareketi’nin kurucu üyelerindendi.

İlişkilerin Çözülmesini Nasıl Durdurmalı

Cezayir, Fransız büyükelçiliğine ne kadar kira ödendiği gibi önemsiz ayrıntılara odaklanmayı bırakmalıdır; çünkü Paris, nükleer denemelerin mirası gibi daha önemli meseleleri ele almak yerine zamanı oyalayarak geçirmeye isteklidir. Ardından, Cezayir, Fransa tarafından sınır dışı edilen bazı Cezayirlileri kabul etmek zorunda kalabilir, böylece Fransa’nın 1968 tarihli göç anlaşmasına yönelik düşüncesizce atabileceği adımların önüne geçilmiş olur. Son olarak, Cezayir kendi ekonomisine ve iç reformlara odaklanmalıdır.

Dünya Bankası, “Çeşitlendirme Çabasının Sürdürülmesi” başlıklı raporunda, Cezayir’in ekonomisini çeşitlendirmesini, ithalata bağımlılığını azaltmasını ve hidrokarbon dışı ihracatı artırmasını önermektedir; böylece hidrokarbon dışı özel sektör, Cezayir’in büyümesi ve çeşitlenmesinin motoru haline gelecektir. Bu, Cezayir’deki siyasi düzey için bir zorluk olacaktır; çünkü zayıf ekonomik yönetim, ülkenin Fransa’ya yönelik şikâyetlerine sığınmasına imkân tanımayacaktır.

Ancak ekonominin iyileştirilmesi ve fırsatlar yaratılması, daha fazla Cezayirlinin Cezayir’de kalmasını sağlayacaktır – ki bu, Paris ile Cezayir’in üzerinde uzlaşabileceği nadir konulardan biridir.

Fransa’nın da bakış açısını genişletmesi gerekmektedir. Paris, kıtanın Rusya’ya karşı savunmasını güçlendirmek ve Amerika’nın Avrupa savunmasındaki azalan rolüne uyum sağlamak istemektedir. Paris için akıllıca bir ilk adım, sanki sömürgeleştirilen taraf kendisiymiş gibi davranmayı bırakmak ve Güney’deki tüm bekleyen meseleleri derhal çözmektir; bu da sömürgecilik ve nükleer denemelerin sonuçlarına dair bazı acı verici kabulleri içerecektir.

*James Durso (@james_durso), dış politika ve ulusal güvenlik konularında düzenli olarak yorum yapan bir yazardır. Durso, 20 yıl boyunca ABD Donanması’nda görev yapmış ve Kuveyt, Suudi Arabistan ve Irak’ta çalışmıştır.

 

Kaynak: https://www.realclearworld.com/articles/2025/04/11/algeria_and_france_unhappy_together_1103396.html