Bir Düşünce Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’

İstiklal Marşı’nın kabulünün 100. Yıldönümünde yayınlanan ‘Bir Düşünce Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’* isimli çalışmasında İsmail Kara, milli mutabakat metnimiz olan İstiklal Marşı’nı; güçlü bir edebi zemine dayanan müstakil bir fikir ve edebiyat metni, Mehmet Akif’in hayatına, şiirine, fikriyatına bağlı kalmak kaydı ile marşa dair açıklama ve Çağdaş İslam düşüncesi paralelinde kalmak üzere üç cepheden ele alıyor.

İstiklal Marşı’na dair şerhten ziyade daha çok kavram analizi üzerinden, zihniyet okuması yapılan eserde, marşımız yedi kavram (istiklal,millet,din ,vatan ,medeniyet, ümit) üzerinden, yazıldığı dönem, fikir ve ideoloji olarak marşın hatırlattıkları anlaşılmaya çalışılıyor.

“İstiklal” başlıklı bölümde dönemin fikir ve siyaset adamlarında istiklal kelimesinin karşılık bulduğu anlamlar, istiklal kelimesinin dönem içerisindeki anlam geçişleri ile birlikte ele alınıyor. Bu bölümde okuyucu, uzun yıllara dayanan, Anadolu’da siyasi bağımsızlıktan bahsetme lüzumu olmamasına rağmen, “kendi işini halletmek demek olan” istiklal kelimesinin siyasi özgürlüğü karşılama sürecini görebiliyor.

“Millet” başlıklı ve  “Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklal” serlevhalı ikinci bölümde İsmail Kara, doğrudan ve yoğun bir şekilde millet kelimesine odaklanarak dönemi itibariyle millet, milliyet, ırk, din, milliyetçilik, ümmet, kavim vs. Gibi kavramların kullanım örnekleri üzerine eğiliyor. Uzun bir fikri dönemin kendi içinde bir tartışmasını sunan Kara, Mehmet Akif’ten Ahmet Ağaoğlu’na, Abdülhak Hamid Tarhan’dan Abdullah Cevdet’e oradan İsmet Özel’e değin ilerleyen ve göndermelerle millet kavramı üzerine odaklanıp, kavram etrafında vücut bulan tartışma ve kutupları sunuyor. Kitabın bu bölümü İstiklal Marşı’nı doğuran dönemin bir analiz ve sunumundan mülhem…

Yine “vatan” başlıklı bölümde kavram analizleri ve günün tasviri ile İstiklal Marşı ve müellifi Mehmet Akif’in memleket meselelerine yaklaşımı irdeleniyor. Bu bölümde İsmail Kara’nın genişletmeden, kaynak göstermeden kısa bir veri olarak sunduğu şu not dikkat edilesi;

İstiklal Marşı’nın yarışmasında diğer şiirlerin elenmesiyle ilgili olarak Mehmet Akif’e göre şiirsel zaaflar taşısa da en büyük eksiklik, dönemi için kutuplar arası bir ahenk ihtiyacı olan milli vatan-dar’ul İslam birlikteliğini yansıtan fikri temsiliyetin yetersiz oluşudur. Akif bunu döneminde “orijin”de bulunan bir fikir ve mücadele adamı olarak gerçekleştiriyor. Kitabın sonuç bölümünde İsmail Kara’nın, sonraki sürece dair sunduğu girişimler de bu noktayı esasında destekliyor. 1921 yılında ortak bir mutabakat olarak vatan söylemi gerekirken salt Türklük vurgusu veya doğrudan tek bir noktaya odaklanan üslup ile Dar’ul İslam odaklanışı tercih değil, lakin 1925 sonrası yeni Cumhuriyet, siyaset ve aydın elitlerinde artık İstiklal Marşı’ndaki kimi vurguların fazlalığı mevzu ediliyor.

Son bölümde İstiklal Marşı’nın 1921’deki kabulünden sonra marşa yapılan tenkit, eleştiri, reddiye ve değiştirme ve yeni marş yazdırma teşebbüslerine değiniliyor. İsmet İnönü, Kazım Karabekir yazışması ardından Karabekir’in yeni bir İstiklal Marşı yazma girişimini, 1925’te Maarif Vekaleti’nin Akif’in marşını milli bir hatıra olarak bırakıp yeni bir şiir yazdırma girişimlerine ve bunun için tekrar bir yarışma tertip gayretlerine, 1938’de CHP’nin tekrar marş yarışması düzenletip yeni bir istiklal marşı peşine düştüğü zamanlar ve tahlilleri ike okuyucuya İstiklal Marşı’nın “ne badireler atlatıp” bugüne kadar gelebildiğini sunuyor. Bu son bölümde Mehmet Akif’ten sonra basında yazı, haber ve demeçleri yayınlanan yazar, bürokrat, edebiyatçı vs. Gibi “milli mücadele ruhu kaçkınlarının” istikal Marşı ve din düşmanlıkları açısından durdukları yeri öğreniyoruz.

Marşımızın 100. Yılına ithafen kaleme alınıp, hazırlanan ‘Bir Düşünce Tarihi Metni Olarak İstilal Marşı’ isimli eserin, İstiklal Marşı’nı her açıdan anlamamızın tekrar elzem olduğu bir zamanda, yeni bir hamle, yeni bir kurtuluş, yeni bir yüzyıl için yeni anlama gayretleri sunan önemli bir çalışma olduğunu söyleyebiliriz.

*Bir Düşünce Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’- İsmail Kara, Dergah yay. 2024